سیار علاقمند بودم تا نسبت به درجزین زیبا واقع در بخش مرکزی شهرستان مهدی شهر و رو به توسعه که هر روز بر رونق آن افزوده می شود کتابی را منتشر نمایم. از این بابت مطالب زیادی را آماده نمودم که به دلیلی موفق به چاپ آن نگردیدم، اما وابستگی من به درجزین، سبب شد حداقل برای بار دوم، از انار درجزین، شرح مفصل تری داشته باشم.
اقتصاد و سوغات و آبادانی هر شهر می تواند معرف آن شهر برای شناسایی بیشتر باشد. باغ شهر درجزین اگرچه جز» یکی از شهرهای عشایر نشین سنگسری نیز محسوب می شود و از نظر تولید گوشت برتر کشور و لبنیات منحصر به فرد سنگسری هنوز هم سهیم است، با چشم انداز فراوان در توسعه ای بی نظیر روبروست که از آن میان انار درجزین از نظر اقتصادی و سوغات سرآمد گردیده و شهرت بسزایی را کسب کرده است و بدین سبب به شهر یاقوت سرخ مشتهر شده است پس باید از یاقوت  سرخ بیشتر از پیش تحقیق کرد و نوشت، منتها قبل از بیان انار خاص این دیار و حواشی آن، نخست و به اختصار از جایگاه انار در مذهب، از افسانه های انار و دیگر، به خواص بهداشتی و درمانی آن که مرتبط با این مقاله می باشد پرداخته شود.

انار از دیدگاه مذهبی مسلمانان:
در 2 سوره قران کریم ایات 99 و 141 در سوره انعام و آیه 68 در سوره الرحمن از انار که واژه عربی آن رمان است مشاهده می شود. پیامبر خدا (ص) فرمودند انار مهمتر همه میوه هاست و هرکس بخورد چهل شب شیطان خویش را به خشم می آورد، انار را با پیه آن بخورید چراکه شستشو دهنده معده است.
امام جعفر صادق (ع) می فرمایند: خوردن انار باعث صافی رنگ و زیبایی صورت می شود به کودکان خود انار دهید که موجب رشد سریع آنهاست. انار را با پیه اش بخورید چراکه معده را صاف می کند و ذهن ها را افزون می سازد.

امام صادق (ع) در خوردن انار با کسی شریک نمی شدند. امام کاظم (ع) می فرمایند از جمله چیزهایی که آدم به فرزندش سفارش کرد این بود که به وی فرمود. بر تو باد انار، اگر گرسنه شدید و آن را بخورید، بسنده ات می کند و اگر در حالی که سیر بودید آن را خوردید، غذا را بر تو گوارا سازند. امام رضا (ع) می فرمایند: انار شیرین و ترش بمک چراکه انسان را نیرو می دهد و خون را زنده می سازد.
امام حسن عسکری (ع) فرمودند پس از حجامت انار بخور انار شیرین چراکه خون را فرو می نشاند و خون را در درون تصفیه می کند.
مردم ایران از جمله مردم شهرستان مهدی شهر، انار و دانه های انار  را میوه بهشتی می دانند و خوردن انرا ثواب و لذا از هدر دادن یک دانه انار خودداری می کنند.

انار در افسانه های ایرانی و غیرایرانی
حسین نقدی بادی در ناردانه های انار می نویسد: در اساطیر، مردم دوران باستان، گیاهان و درختانی را که می پنداشتند ایزد یا الهه ای آن ها را کاشته، یا از خون الهه یا قهرمانی اسطوره ای یا حماسی روییده است، مقدس می شمردند. بنابر اساطیر یونانی، آفرودیته، رب النوع عشق، درخت انار را به دست خود در جزیره قبرس کاشت و از ریختن خون دیونوسوس که او را باکوس هم خوانده اند، درخت انار سر برآورد.
بنابر اساطیر ایرانی از فرو ریختن خون سیاوش بر زمین به گفته فردوسی ” گیاهی برآمد همانگه زخون” که آن را  گیاه سیاوشان یا ” خون سیاوشان ” خواندند. در بیستون درخت اناری روییده بود که آن را ” انار فرهاد ” می نامیدند.   در افسانه ای آمده است که فرهاد از شنیدن خبر مرگ شیرین تیشه بر سرش زد. دسته تیشه که از چوب انار بود    بر زمین افتاد و در خون فروریخته فرهاد بر خاک رویید. میوه این درخت را که می شکافتند، اندرونش سوخته و خاکستر بود.

درخت انار را مانند افدرا گیاه جاودانگی به شمار آورده اند. برخی افدرا را همان گیاه مقدس هئومه یا هوم دانسته اند. آریاییان قدیم و سپس پیروان دین مزدیسنا پایگاهی ایزدی برای آن می پنداشتند و شیره آن را مقدس می شمردند.  بنا به برخی روایت ها از جمله روایت کتاب زراتشت نامه، زردشت، یک دانه انار را به اسفندیار داد و اسفندیار با خوردن آن رویین تن شد و دیگر زخمی بر او کارگر نیفتاد.
در ادیان: انار در دین مزدیسنا از درختان مینوی و از عناصر مقدس و خجسته به شمار می رود و زرتشتیان شاخه و   میوه آن را در مناسک و آیین های دینی خود به کار می برند. برسمی که زرتشتیان در آیین های عبادی به دست می گیرند، بنابر متن های متاخر زرتشتی، از ترکه های درختان اناری است که معمولا در آتشکده ها می کاشتند.

درخت انار و برسم فراهم آمده از ترکه های انار را ماه درختی مونث دانسته اند که در آن رمز و نشانه جاودانگی و  باروری نهفته است. در قدیم آب مقدس زوهر یا زور را با فشرده هذانئپاتا (شیره گیاه انار) یا شیره گیاه هوم می آمیختند و در مراسم دعا خوانی یسنه به کار می بردند. شربت مقدس هوم را نیز از شیره شاخه های گیاه هوم ساییده شده   با شاخه درخت انار می ساختند.
ایرانیان به هنگام به جا آوردن مناسک دینی، چوب درخت انار را می سوزاندند. در خوان های نوروزی و مهرگان،  هفت شاخه درخت، از جمله یک شاخه انار می گذاشتند و به آن ها تبرک می جستند و تفال می زدند. اکنون نیز چند شاخه انار یا چند دانه انار بر سر خوان نوروزی می چینند.
زرتشتیان در آیین پیوندی همسری دختران و پسرانشان، به نیت و آرزوی باروری و آوردن فرزند به آنان انار می دهند. منداییها، در مراسم «پنجه» که در 5 روز برپا می دارند، بر روی خوان مراسم پنجه، انار و گندم و نان که نمادهایی از رویش و باززایی و نوشدگی و پیروزی زندگی است، می گذارند.

در عهد سلیمان نبی رسم بود که دورادور سر ستون های معابد و کاخ ها را به نشانه قداست با نقش انار می آراستند. سلیمان (ع) دستور داده بود که در کاخش دو ستون برنجی بسازند و گرداگرد آن ها را در دو رج با نقش انار بیارایند.  نشانه هایی از این آیین های اولیه که مربوط به درختان مقدس است، بر دو ستون معبد اورشلیم بازمانده بود.
این ستون ها با نقش انارهای تزیینی دور آن ها، نشان و گواهی بر درخت زندگی بود دورادور دامن جامه پیشوایان   مذهبی یهود را یک در میان با انارهای لاجوردی، ارغوانی و قرمز رنگ و زنگوله تزیین می کردند نقش انار و زنگوله بر جامه کاهنان بزرگ، نشان از جاودانگی و مصونیت آنان از مرگ ناگهانی در پیشگاه آفریدگار در قدس بود.

واژه انار به دلیل قدمت آن (4000 ساله) در لابلای افسانه ها نیز راه یافته است و دنیایی از واقعیات و  خیالات، به همراه خود دارد.
همانطوری که گفته شد در بیستون درخت اناری به نام «انار فرهاد» معروف است که فرهاد با شنیدن درگذشت شیرین،   تیشه را بر سر خود زد و دسته تیشه که از چوب انار بود خون آلود گردید و فرهاد مرد، به قدرت الهی دسته تیشه سبز شد و درحت انار گردید و اگر آن انار را باز کنند درون آن سوخته و خاکستر باشد.
معروف است که اگر در روز نوروز چهل بار یا به قولی صد بار سوره یس از قرآن را به اناری دم کنند «مقصود خواندن و فوت کردن آن است» هر که آن انار را بی شرکت غیری بخورد تمام سال از امراض جسمی در امان خواهد بود.

در ادبیات هند دندان های زیبای معشوق را به دانه های انار شباهت می سازند، همچنانکه ما ایرانیان دندان را به مروارید تشبیه می کنیم.
انار در اعتقاد بسیاری از ملل مظهر باروری خوانده می شود، بی ارتباط نیست در نزد ما ایرانیان که وقتی عروس را به   خانه بخت می برند در بعضی از مناطق به یک دستش انار می دهند تا بر سردر خانه ورودی اش بکوبد و یا اگر در داستان های مذهبی داریم: اگر هر کس یک عدد انار را بخورد و نگذارد حتی یک دانه از آن هدر رود و به زمین افتد و  تماما میل کند فلان ثواب برده است و یا اینکه ایرانیان از قدیم تاکنون در کنار هندوانه شب چله، انار را به زینت های شب چله می آرایند که ارتباطی بسیار رمزآمیز وجود دارد.
یا اشارات تئوفراستوس، پدر گیاه شناس به درختان انار، 300سال قبل از میلاد مسیح، اشاره هومر پدر شاعران یونان   به باغ های ” فریحیه و فریسه ” به درختان انار آن و اشاراتی که آفرودیت به اعتقاد یونانیان قدیم، مبنی بر کاشت این  میوه بهشتی برای اولین بار در سرزمین یونان توسط الهه عشق نموده اند نشانگر وجود رمز و راز این میوه بهشتی است.

خاصیت بهداشتی درمانی انار:
گل انار یا گلنار از عوامل قابضه است که از بیرون روی زیاد مریض جلوگیری می نماید و نیز برفک دهان را از بین می برد. خوراندن جوشانده پوست انار و ریشه آن به مریض هایی که انگل از نوع کدو دارند موجب دفع انگل می شود و باید دانست که ممکن است ایجاد سرگیجه نماید، خوردن انار به علت داشتن انتی سیامین و مواد رنگی از ابتلا به سرطان یا در حاد شدن سرطان جلوگیری می نماید و باعث تصفیه خون و تقویت اعصاب و روان، قلب، کلیه و کبد است و خون ساز، اشتها آور می باشد که بهتر است قبل از غذا خورده شود، انار علاوه بر سلامت قلب و عروق از انسداد شرائین می کاهد و نیز ضد الزایمر است، انار حاوی آب هیدرات های کربن، املاح معدنی (کلسیم، فسفر، آهن، سدیم، پتاسیم و منیزیم) می باشد.

انار شیرین ادرار آور، موجب زیبایی چهره، رفع بیماری های اعصاب، راشیتیسم، کم خونی، ضد سرماخوردگی است و موجب آوردن اولاد زیاد و نیکویی می گردد، اگر انار با اشتها خورده شود تا 40 روز قلب انسان روشن می ماند. انار باعث رفع بوی بد دهان و درمان لاغری شدید، صاف شدن صدا، تسکین سرفه، برطرف شدن زردی، ضد ابتلا به دیابت، شستشوی خون، رفع اوره، دفع سموم و سبب برقراری تعادل بدن می شود.
در مجموع باید گفت تناول انار و مشتقات آن مثل رب، سرکه انار و… نماد سلامتی هستند; ولی مصرف بیش از اندازه ان هم دارای مضراتی است که گفتن آن در این مجال نیست انار برای دسر یا کسانی که دچار نفخ معده و یبوست هستند مفید نمی باشد.

بیان مفاهیم:
در زبان سنگسری آنار یا نار = انور، انارستان = انورستان یعنی به باغاتی اطلاق می شود که تقریبا محل رویش یکپارچه درختان انار، پای درخت انار = انوربون، درخت انار = انور دار – باغ انار = انور رز، درجزین یا درگزین = در نامیده می شود.

شرح مختصر انار:
انار از میوه بومی متعلق به ایران بوده و قدمت چهار هزار ساله دارد بعد از ایران کشورهای مصر، چین افغانستان و… در ایجاد باغات انار موفق بوده اند و کشور های زیادی در صدد کاشت و توسعه آن می باشند، انار را به زبان عربی رمان می نامند.

صادرات:
بخشی از انار ایران به خارج از کشور صادر می شود و دارای رتبه اول جهانی است، سرمازدگی سال 1386 که موجب آسیب 56% درختان انار کشور گردید باعث کمبود و گرانی انار شد تا انجاییکه در سال87 کمبود انار از طریق واردات از کشور افغانستان تامین شد اما مجددا صادر می شود

محل رویش:
اصولا محل رویش انار در مناطق نیمه گرم است و نسبت به مناطق دیگر، انار مطلوب تری به دست می آید. شهر درجزین و حواشی جنوبی شهر مهدی شهر و شهر سمنان از این نعمت خدادادی برخوردارند. در مقابل ; درخت انار در مناطق سردسیر بی ثمر یا کم ثمر است.

مشخصه های ظاهری و علمی درختچه انار:
درختچه یا درخت انار از تیره موردیهاست که تیره مستقل هم محسوب می گردد. درختچه انار مقاوم، کم هزینه، کم زحمت و کم مراقبت می باشد. پایداری و عمر نسبتا طولانی درختان انار را اکثر باغداران درجزین و مهدی شهر تایید می کنند. در این شهر درختانی با عمر 150 سال شناسایی شده اند. برخی از درجزینی ها عمر درخت انار را متجاوز از 200 سال قلمداد می نمایند. بعضی از کارشناسان باغات جهاد کشاورزی شهرستان مهدی شهر بر این عقیده اند که اگر هر درخت انار (انور دار) را به فاصله 30– 40 سال در میان کف بر نمایند و رویش مجدد داشته باشد 400–300 سال عمر خواهد کرد.انار که محصول این درختچه است دارای حجم و آبدار و مفرح است.

درختان انار از ارتفاع بلندی برخوردار نمی شوند و دارای برگ های ریز بیضوی به رنگ متمایل به خاکستری هستند.گل انار بسیار زیبا و قرمز نزدیک به نارنجی میباشد، بر خلاف برگ های ریز درخت، گلنار یا بالنسبه بزرگ دارند.
ساقه های درخت انار دارای خار هستند و شاخه های نازک و نرم و قابل خمش و دارای انعطاف می باشند که به ترکه انار معروف است و به زبان سنگسری انور چو یا انور شوش گفته می شود، میوه این درخت، وزین و درشت و پوست ضخیم آن ها به رنگ قرمز و زرد متمایل به سفید و یا ترکیبی از قرمز و زرد میباشد و مزه آن شیرین و ترش و ملس یا می خوش است.

فراوانی تاتن و مازو در پوست انار باعث استفاده از پوست انار در رنگرزی می گردد، در قسمت های درونی پوست انار، پارانشیم یا بافت اسفنجی تلخ مزه و نرم مشاهده می شود که به رنگ زرد می باشد بخشی از این نسج سلولی به صورت تقریبا مخروطی شکل در کنار هم و با تقسیم بندی منظمی قرار دارند. حق تعالی اراده فرمودند تا چیدمان دانه های یاقوت انار و دانه های او دندون ( دانه های آبدار و سفید مانند مروارید و به سفیدی دندان ) و غیره به طور زیبا و ظریف و شگرف بر آن قرار داده شود، حدفاصل این ستون های مخروطی یا جایگاه دانه های انار توسط یک لایه با پرده های ظریف و بسیار نازک و شفاف پوشانده می شود. این پرده های نازک و بسیار شفاف به رنگ زرد متمایل به سفید اگر در فضای آزاد قرار داده شود، تقریبا عبور دهنده نور می باشد و در درون انار باعث انفکاک قسمت های مختلف یا داخلی انار می گردد که مانند حجراتی می ماند.

از بافت نرم مذکور که به عنوان ستون های نگهدارنده دانه های انار یاد شد به زبان سنگسری انوری پی گفته می شود که در فارسی پیه و نام علمی ان پونیکین تاتن است، انار که میوه درختی موسوم به خود ( درخت انار ) است، پوست ضخیمی دارد که نام علمی ان پونیکا گراناتوم است و به انگلیسی پون گرانات نام دارد. گفته می شود دانه های انار در محفظه متشکل از پوست ضخیم، پی و لایه های نازک پرده مانند قرار دارد و به تعبیری به شکل کپسولی می ماند که وظیفه ابرسانی به دانه های انار و عدم تبخیر اب به بیرون را به عهده دارد.
انواع انار درجزین و مهدی شهر عبارتند از: انور او دندون، ملس، اردستانی درجزین، ترش بار درجزین، پوست قرمز درجزین، ملس بی دانه، ملس درجزین یا انور می خوش.

زمان انار چینی درجزین و مهدی شهر:
اوایل مهر ایام برچیدن انار نوبری از درختان است، سنگسری های مقیم مهدی شهر و درجزین معتقدند که وزش باد مشهور عقرب و آب قوس در کیفیت و ماندگاری انار تاثیرگذار است از اینرو بعضی از باغداران، انار چینی را تا واپسین روزهای برج عقرب یا آبان به تعویق می اندازند. دیگر اینکه گروهی از باغداران سنگسری درجزینی که به برداشت محصول برتر و گرانبها تر می اندیشند علی رغم پرت شدن درصدی از انار سعی می کنند قسمتی از انورستون و انور را برای سیراب یا غرق آب کردن در برج قوس محافظت نمایند که مصادف با اذر ماه است. مانده اناری که به این طریق یعنی از اب قوس سیراب شوند و از وزیدن باد عقرب بهره مند شده اند، دوام بیشتری دارد و نابتر، آبدارتر، درشت تر و وزین تر و ارزنده تر می باشد. معمولا باغداران سنگسری، چنین اناری را برای خورد و خوراک خود و مهمانان، به خصوص برای مراسم جشن های باستانی و آیینی و عروسی ها اختصاص می دهند.

غرق آب نمودن انورستون با آب قوس در آذر ماه، باعث یخ زدگی عمقی از زمین و دفع آفات و در نتیجه باعث سلامت ریشه و درخت و نیز باروی سالمتر و بیشتر در سال آینده می شود.
توضیح اینکه عقرب و قوس نام دو برج از 12 برج فلکی می باشند که سابق بر این بیشتر و اکنون کمتر از این ماه ها نام می برند و بیشتر مورد استفاده کشاورزان بعضی مناطق شهرستان مهدیشهر می باشد که دارای کاشت و برداشت هستند، ولی عشایر سنگسر از تقویم فرس قدیم یا خاص سنگسری استفاده می نمایند که قدمت 3411 ساله دارد و ثبت ملی می باشد.

مهارت در انارچینی و مراقبت در نگهداری آن:
باغداران درجزینی- سنگسری در چیدن انار دقت می نمایند تا خار انار موجب خراش و معیوبی انار نشود، انار را با روزنامه می پیچانند و به طور آهسته، درون سبد یا جعبه می گذارند که موجب لکه دار شدن انار و در نتیجه پوسیدگی نگردد، همانطور که قبلا بیان شد باد عقرب و آب قوس در ماندگاری و آبدار شدن و بهای انار موثر است، لذا سعی می کنند انارهای برتر را جهت مراقبت دراز مدت در انبار سرپوشیده، که بنای پاکیزه ای دارد، نگهداری نمایند. به این نحو که انار سالم را تک تک در کنار هم می چینند و روی آن را با پارچه ای می پوشانند، این پوشش تا حدوددی از خشکیدگی انار می کاهد. هر چند وقت در میان، از انار های داخل انبار بازدید می کنند و انار ها را برگردان می نمایند و تعداد ناسالم یا در حال فاسد شدن را جدا می کنند. بعضی ها برای سالم ماندن انار آن را در گودال محتوی خاک نرم دفن می کنند و به این ترتیب انار های سالم را برای خورد و خوراک خود و میهمانان و نیز مراسم جشنهای باستانی و آیینی و همچنین عروسی که به شرح آن ها پرداخته خواهد شد حفظ می نمایند.

انار باغ شهر درجزین از نظر شهرت و اقتصاد:
انار این شهر یکی از میوه جات پرآوازه و اقتصادی نه تنها در شهرستان مهدی شهر بلکه در استان و اخیرا در استان های دیگر شامل مازندران و تهران می باشد. 175 هکتار از باغات بافت مرکزی و قدیمی این شهر مثل محله های درژ محله، اسلام آباد، پشته، معروفی و… تا حوالی چهل تن و چندرون به صورت انورستون بسیار قدیمی بارور می باشد.
در سال های اخیر اراضی بسیار وسیعی جهت کشت انار و گلخانه در حاشیه شهر درجزین اضافه گردیده است. جالب است بدانیم که در شمال انار یکی از باغداران چوندران به نام انار مصباح شهرت یافته  و نیز بنک داران تهران هم از مرغوبیت و خوشخوراکی انار درجزین تعریف می نمایند. انواع میوه بالاخص انار توسط سنگسری ها و درجزینی ها در زمان مناسب به عمده فروشان مثل بنکداران تهران و شمال فروخته می شود، اما برخی شمالی ها خود نسبت به اجاره انورستون و برداشت محصول اقدام می نمایند، منتها به جهت رسیدن سریع به سود و سرمایه خود در عرضه میوه به شمال تعجیل می کنند. اینگونه انار ها اگرچه نوبری هستند لکن چندان آبدار نیستند.

فرآورده های انار درجزین:
عبارتند از دانه های انار خشک شده، سرکه انار، آب انار، رب انار، سس انار، روغن هسته انار، مربای انار، ترشی جات انار، لواشک انار، شربت انار، سماق انار، مواد رنگی انار جهت رنگ رزی سنتی و شاخه یا ترکه های ظریف انار در صنایع دستی و….

آب شله:
در قدیم مهمانان یا سر سفره نشینان رنگین سنگسری ها و درجزینی ها به جای نوشیدنی های گازدار امروزی، شربت آب شله را میل می کردند که محتوی تنک های بلورین و مزین کننده سفره بود.
آب شله همان فشرده ای از انار می خوش بوده که بعضی ها با مواد افزودنی به آن مثل گلاب و… خوش طمع می نمودند.     در نبود آب انار آب شله را با ترکیبی از آب و خاکه قند یا شکر و جوهر لیمو تهیه می نمودند.

ترکه های نازک انار:
در صنایع دستی گذشته نه چندان دور، بیشتر و اینک کمتر، از ساقه های نازک یا ترکه انار که به زبان سنگسری انور چو یا انور شوش نامیده می شود و خاصیت انعطاف پذیری دارند، محلی های این منطقه نسبت به ساخت یا بافت سبد میوه خوری، زنبیل و… منجمله قفس های پرندگان اقدام می کردند، در گذشته های دور بعضی ها از ساقه های با قطر بیشتر برای بافت صندوق نسبتا بزرگ درب دار که به زبان سنگسری چپی گفته می گفتند بکار می بردند. باغداران محصولات خود را در یک جفت چپی پر می کردند و درب آنرا می بستند و مثل خورجین بار چهارپایان می نمودند و به این وسیله میوه جات را به انبار یا جاهایی با فاصله زیاد، مثلا تا میوه فروشی های سنگسر حمل می کردند.

نقش مایه های انار در صنایع دستی:
از جمله گیاهانی که نقش آن بر روی آثار سوزن دوزی ایل سنگسر در درجزین و سایر شهرها به چشم می خورد میوه انار است، این طرح در لباس و پوشاک و رورختی و… بسیار به چشم می خورد این نقش مایه ها در بین زرتشتیان هم رواج داشته و دارد.

نقوش انار در معماری ایرانی:
اجرای نقوش گچبری و رنگ و لعاب آن در ارتباط با مجموعه داخلی انار، در معماری منازل اشراف منطقه در قدیم بیشتر و اینک کمتر دیده می شود. انار که برگرفته از طبیعت و دارای زیبایی و جایگاه مذهبی میباشد نسبت به دیگر نقوش همچون صور حیوانی و سایر گل و گیاه و بوته ارجح تر بوده و هست بهمین دلیل اجرای هنرمندانه این نقوش با معنویت زینت افزای عمارتهای مجلل، کهن و اماکن عمومی معتبر بویژه اماکن مذهبی بوده و شایان توجه می باشد.

چوب تعلیم:
نگارنده در تحقیقاتی که برای انار داشته خاطره ای را بیان می کند: ضمن تماس تلفنی با حاج سید محمد شاهورانی یکی از اهالی معمر چهل تن، پرسش های زیادی را پاسخ دادند. وقتی که از وی پرسیده شد دیگر چه موضوع قابل طرح را دارید گفت که از چوب تعلیم و این طور صحبت کرد. ما در شهر درجزین معلمی داشتیم بنام حاج ضیاعلی مصباحیان و من که شاگرد گریز پای او بودم و کمی هم شیطنت داشتم بوسیله ترکه انار که همیشه در دست معلم بود گاه و بی گاه تنبیه می شدم. نگارنده خود را معرفی ننموده بودم که فرزند این معلم هستم از او پرسیدم حتما از معلم خود ناراضی هستید. گفتند خدا بیامرزدش، او معلم خشنی نبود بلکه ما دانش آموزان آن زمان همه واجب التعلیم بودیم و اکثر معلمان ان زمان از چوب نازک انار استفاده می کردند.

استفاده از انار در رنگرزی سنتی:
زنان هنرمند سنگسری چه در مهدی شهر یا شهر درجزین از پوست و دانه های انار که دارای ماده زیادی به نام تاتن و مازوکه رنگزا بوده در رنگرزی موثر واقع می شود برای رنگرزی سنتی خانگی و برای بدست آوردن رنگ های متفاوت و متنوع بنام رنگ گیاهی استفاده می کردند. یکی از رنگ های معروف گیاهی در سنگسر،  رنگ اناری است که معرف پارچه دستباف یا فرش دستباف با دست رنگ سنتی می باشد.از بین پارچه های پشمینه دستباف، پارچه بسیار ظریفی را می توان نام برد که به زبان سنگسری سگیرا نامیده می شود و به عنوان سر انداز یا چادر زنانه از تار و پود پشم بره سفید تابیده و رنگ سنتی اناری یا گیاهی می شود و بعد بافته می شود. تار و پود سگیرا از چهار رنگ قرمز اناری مایل به بنفش ( ترکیبی از تار های قرمز و مشکی ) و رنگ مشکی هر کدام به ابعاد تا 7*7 سانتی متر به صورت شطرنجی در کنار هم قرار می گیرند و 2 خط سفید هر کدام 1 میلی متر به موازات هم ان مربع ها را از هم جدا می کند. این پارچه ظریف و تور نامرئی مانند که تارهای رنگ اناری یکی از اقلام آن می باشد، با انار رنگ می شود همانطور که گفته شدبه زبان سنگسری سور انوری سگیرا نامیده می شود.

برای اینکه رنگ مذکور پوشش خوب و تثبیت شده ای داشته باشد بعد از اینکه با استفاده از رنگینه گیاهی و زاج سفید یا ترش لیمو تحت عنوان بن ( پایه رنگ) تار و پود را رنگ می نمودند روز دیگر کلاف های تابیده پشمی رنگ شده را به چشمه رابند می بردند و از صبح تا غروب در آب جاری یا روان می گذاشتند تا رنگ براق عالی و تثبیت شده ی مادام العمر پارچه به وجود آید. اگر گفته شود ترکیب رنگ انار و آب رابند به منزله رنگ دانه شیمیایی و تیتان است که نیست ولی خاصیت عملکرد آب رابند مشابه تیتان است که برای درخشش رنگ شیمیایی بکار می رود. بهر حال این چادر را با نام رنگ گیاهی به سنگسری سور = قرمز، انور = انار یعنی سور انوری سگیرا می شناسند که معرف کالا به رنگ اناری است.

استفاده چکله در رنگرزی:
در گذشته پس از میل کردن انار پوست آنرا اگر به گوسفند یا دام دیگر نمی دادند، انرا خشک می کردند که چکله نام داشت چکله می توانست خوراک دام شود یا در سوخت اجاق های سنتی مطبخ خانه سوزانده شود، اما این اتفاق نادر بود چون استفاده بهینه تری می نمودند، نخست پوست یا چکله خشک شده را می توانستند به رنگرزان سنگسری که به زبان سنگسری رنگئرژون نام دارند بفروشند. کارگاه های رنگ رزی که به ویر ( یاد) نگارنده می آید مربوط می شد به کارگاه های علی ساجدی، گل هاشم نجاتی و پسران، عنایت اله و نصرت اله فناییان و در قدیم تر طایفه صباغیان یا رنگرژ تبار.
دیگر اینکه عشایر سنگسر برای تولید کره به تیلم و به عبارتی دیگر به دستگاه کره گیری نیاز داشته و داشتند، پوست بزرگ و کاملا سالم و دباغی شده گاو یکی از ملزومات بود، لایه بیرونی خیک گاو و یا پوست میبایستی رسانده شود، بدین معنی برای رساندن یعنی ضخیم کردن پوست، در عین حال نرم ماندن پوست و در نهایت رنگ پوست که می باید سیاه متمایل به قرمز یا بنفش شود چکله رابه صورت پودر میکرونیزه در می آوردند و بر لایه بیرونی پوست می پاشیدند و پیوسته مالش می دادند تا پودر مزبور جذب پوست شود، این کار آنقدر تکرار می گردید تا رنگ دلخواه و ضخامت و نرمی پوست به وجود آید.

استفاده از انار در جشن نرون:
عشایر سنگسری ساکن در مهدی شهر و درجزین در جشنی که به مناسبت نرون برگزار می کنند زمانی که قوچ را در حدود آخر های شهریور ماه جهت آمیزش رها می کنند یکی دو تا انار پوست قرمز و درشت را با مهارت و نشانه گیری صحیح به سرشاخ اولین قوچ می زنند، بطوریکه انار تکه پاره و دانه های آن پخش می شود، ایل سنگسری دعا می کنند که این دانه های فراوان یاقوتی به منزله ازدیاد نسل و توسعه گله های گوسفند و سود سرشار همچون گرانبهایی یاقوت نصیب آنان گردد.

استفاده انار در جشن تیرگان:
جشن تیرگان سنگسری ها که در شب سیزده تیرم تقویم سنگسری در واقع همین فصل انارچینی و مصادف با آبان ماه برگزار می شود، مراسم خاصی دارد و از نظر غذا بهترین ته چین سنگسری پخته می شود که می بایستی حداقل از 13 مواد مختلف در ته چین سنگسری وجود داشته باشد، به همین نسبت میوه و تنقلات جور و واجور هم تدارک دیده می شود که انار سرآمد میوه ها در این جشن باشکوه می باشد در این جشن با تفال به حافظ و شادی و نشاط مراسم پایان می پذیرد.

استفاده انار در شب چله:
البته برگزاری مراسم شب چله مانند دیگر هم وطنان کشور انجام می شود نه به گستردگی جشن تیرگان فلذا انار هم که در انبار خانه ها نگهداری می شوند به عنوان یکی از میوه های شب چله در کنار هندوانه و سایر میوه ها قرار می گیرد.

استفاده انار در عروسی:
در عروسی های قدیم استفاده از انار، یکی از بخش های مهم مراسم عروسی بوده است، در سابق مرسوم بوده آنانی که قصد عروسی در هر فصلی را داشتند میبایستی حداقل چند انار را به خوبی محافظت نمایند تا در روز عروسی انار سالم و درشت و بدون نقص داشته باشند. در شب عروسی، زمانی که عروس و داماد در خانه و در درون اتاق های شدری، پندری، تالار، شاه نشین و… که به فراخور سرمایه داماد داشتند بر تخت یکی از اتاق ها و در کنار هم می نشستند، دیگر اینکه در این محل تخت مهمانهای غریبه حضور نداشتند، اما مهمانهای خودی منتظر مراسم نهایی می ماندند، قبل از آنکه بزرگ داماد دست های عروس و داماد را در دست های همدیگر قرار دهد داماد موظف بوده است انار را به دست راست گرفته و به سمت قبله زاویه قائمه دو ضلع کنار هم دیوار ( کنج ) و زیر قاعده سقف که معمولا با تیرهای صاف تبریزی و گولی (لمبه) پوشانده شده بودند و قائمه چند بعدی دیگری ایجاد می شده را نشانه گیری دقیق می نمودند و با تمام قوا و با فاصله حدود 5 – 4 متری انار را به نقطه مورد نظر می زدند که اثری از لاشه قابل توجه انار نماند.

شدت پرتاب و نشانه گیری دقیق که موجب ریز ریز شدن انار و ایجاد لکه های رنگ قرمز انار در سقف چوبی و دیوار سفید گچی می گردید ماندگار می ماند و بالطبع یادآور دائمی خاطره خوش عروسی برای زن و شوهر می گردید پخش دانه های انار را از نشانه های فراوانی نزول نعمت خدادادی به این خانواده جدید می دانستند.
انارهای ریز شده ای که قابل خوردن بود توسط حاضرین تناول می شد و مجردین در جمع حاضر هم با میل کردن چند دانه انار برای خود آرزوی زندگی خوبی را می نمودند.
قابل ذکر است نشانه صحیح داماد و شدت عمل وی در پرتاب را از قدرت، مردانگی و اراده و اعتماد به نفس در اداره امور زندگی پیش روی داماد می دانستند و به یقین می رسیدند.
انار از نگاه شعرا: 
بسیاری از شعرا در وصف انار سروده های جالبی دارند که اوردن تمام شعرها در مجال نمی گنجد، لذا سعی می شود از بعضی از شعرها در حد مصرع و یا فقط یک بیت بسنده شود.
سراینده سنگسری زبان:

گلی انوره های گلی پئسئه             م دل نره ببئی خسته   
ترجمه: گل انار آی گل پسته        دلم بی تو شده خسته   
مصطفی رحماندوست:

صد دانه یاقوت، دسه به دسته        
با نظم و ترتیب یکجا نشسته   
مولانا دفتراول کلیات ص 37

نار خندان باغ را خندان می کند       
صحبت مردانت از مردان می کند   
قاآنی قصیده شماره 129:

بقا مشکل دو پا در گل هوا در دل هوس در سر       
ز عشقش چون انار و نار و مارو اژدها دارم
ناصر خسرو، سفرنامه بخش 9:

از انار و انجیر بود و پیش تر خودروی بود          
و از انجا برفتم رو دی که آن را شاه رود…   
فخرالدین اسعد گرگانی و پس ورامین
زنان بر روی دست پر نگارش              
بنفشه کرد تازه گل انارش   
عطار در خسرو نامه:

جوانمردان چو نار و سیب دیدند            
بخوردند و بسی آسیب دیدند
فیض کاشانی غزل شماره 749:

از قناعت بستان زیور و پیرایش کن      
بس کن از حرف به و سیب و انارو انگور   
سلمان ساوجی قصیده شماره 87:

دایه یا بر خریف اینک سیاه پوشان شده      
کرد ترکیب زر و یاقوت رمانی انار   
جامی در هفت اورنگ لیلی و مجنون بخش 21:

از خون خوردن، انار خندان            
آلو به خون نمود دندان   
امیر خسرو دهلوی مثنوی شماره 40:

خسته شده سینه خرما ز خار            
خنده همی کرد به پرده انار   
سعدی قصیده شماره 25

عقل حیران شود از خوشه زرین عنب      
فهم عاجز شود از حقه یاقوت انار   
سنایی « دیوان اشعار « غزل شماره 161

ای همیشه تازه و تر همچو سرو            
اشکم از هجر مکن چون گل انار   
انوری در دیوان اشعار قصیده شمار 111

نه در شجاعت چو خارجی احمق           
 سر خوارج خواهم شکافته چون انار   
اوحدی در جام جم   
در نهانی انارو سیبش داد                
تا به تلبیس خود فریبش داد  
انوری در دیوان اشعار قصیده شماره 84:

گل نارست درخشنده چو یاقوتین جام         
دانه انار چو لل و جور در جست انار
مولوی «دیوان شمس» غزل شماره 3095

اگر انار زند خنده تین کند تینی           
اگرچه نقش لطیفی نه سر به سرنقشی
……………………….
یاران زمانه هم چون گل انارند         
از دور می درخشند از نزدیک بویی ندارند
سهراب سپهری:

من اناری را می کنم دانه به دل می گویم     
خوب بود این مردم، دانه های دلشان پیدا بود

در ابیات شفاهی و عامیانه و یا ترانه های محلی، سروده های فراوانی را می توان در وصف انار یافت مثل این بیت:    
سر راه کنار برید، داماد می خواد نار بزنه      
سیب سرخ انار سرخ به دامن یاز بزنه 

برچسب‌ها:انار, درجزین, عباس مصباحیان سنگسری

---