«علی (ممتاز/ امتیازالدین) میثاقی» از مؤثرترین طنزپردازان اجتماعی- سیاسی نیم‌قرن اخیر ایران بود که به دلایلی که در پی خواهد آمد، متاسفانه در محافل فرهنگی به‌درستی شناخته نشد. مبارزات سیاسی او، خاصه بعد از کوتای ۱۳۳۲ موجب شد که او با آن‌که متاهل بود و صاحب شش فرزند، نام‌های متعددی برای خود برگزیند و آثارش را با این نام‌ها انتشار دهد. میثاقی صاحب ده‌ها نام مستعار از جمله م.امتیاز، لقا، م.م.سنگسری، سنگپائی، پارتیزان، مش‌مسلم، مش‌مندلی، علامه‌درگزینی، شوفره، سرخر، مافنگی، توله‌خرس، ننه همدم، دوسرطلا، اجاره‌نشین و… بود که همگی منعکس‌کننده آثار و حالاتش بودند. سراسر زندگی میثاقی در رنج و محرومیت و اختفا طی شد. زادگاهش (متولد 1292) منطقه سنگسر در شمال شهر سمنان بود. شاعری مردم‌دوست و فکاهی‌سرایی پرقدرت بود. گفته شده میثاقی دیپلمه زبان انگلیسی، طلبه حوزه علمیه، شاعر، داستان‌نویس، مترجم، آشنا به زبان روسی و صدالبته طنزپرداز بوده است. از حدود سال 1327 آثارش در مطبوعات فکاهی و طنز منتشر می‌شده. گزیده‌ای از داستان‌های پراکنده‌ جدی و فکاهی به ترجمه او، در سال 1360 منتشر شد.

میثاقی در سال 1330 به روزنامه «چلنگر» ملحق شد و از نزدیک‌ترین دوستان افراشته و جلی شد. در آثار دوره چلنگرش، طبع قوی و طنز گزنده‌اش به سرعت دیده شد و کم‌کم آثارش در ستون «سرشعر» روزنامه منتشر می‌شد. او غالبا اشعار اولیه دیگر شاعران را برایشان تصحیح کرده و منتشر می‌کرد. ممتاز در سرودن انواع و اقسام شعر طنز و جدی، تسلط کافی داشت. نمونه برخی اشعارش که ترکیبی جالب از لغات فارسی، عربی و انگلیسی داشت، در جراید فکاهی طرفداران بسیار داشت. در نظیره‌سازی آن‌چنان مسلط بود که تشخیص شعرش از شعر قدما، گاه مشکل می‌شد. پس از کودتای 1332 برای شناخته‌نشدن، با شناسنامه‌ای بنام «غلامعلی لقائی» زندگی می‌کرد و تا پایان عمرش به‌غیر برخی نزدیکانش، کسی هویت واقعی او را نمی‌دانست. البته با اسم جعلی‌اش هم بین سال‌های 35-1333 دستگیر و زندانی شد. در سال 1337 همکاری با «توفیق» را آغاز کرد. او حتی دیپلم زبان ‌انگلیسی و امتیاز روزنامه «رفتگر» (که حدود 25 شماره از آن را منتشر کرد و سپس توقیف شد) را به نام غلامعلی لقائی گرفت. در دوره سردبیری‌اش در مجله «کاریکاتور» نیز با همین نام قلم می‌زد. تنها بر روی سنگ قبرش (به تاریخ فوت اول بهمن 1361) در بهشت‌زهرا نام حقیقی‌اش «ممتاز میثاقی» حک شده است.

میثاقی راننده کامیون بود و اغلب رانندگان بین‌جاده‌ای او را به نام «علی‌آقا ممتاز» یا «علی سنگسری» می‌شناختند. در حادثه‌ای که بعدها منجر به لنگیدن یک پایش تا آخر عمر شد، تا مرز کشته‌شدن پیش رفت اما باز هرگاه که با مدیران مطبوعات اختلاف‌نظر می‌یافت پشت فرمان کامیون بزرگش می‌نشست و سر به بیابان‌ها می‌گذاشت و در این شرایط، مدیران جراید فکاهی می‌بایست کوشش فراوانی به خرج می‌دادند تا دوباره همکاری او را به دست آورند. هوش، استعداد و قدرت شگرف طنزپردازی از یک‌سو و زندگی پرتجربه میان رانندگان و طبقات فرودست در اعماق اجتماع، ازسوی دیگر، به ممتاز شخصیت ویژه‌ای بخشیده بود. از او به‌عنوان انسانی یاد می‌کنند که از عمق اجتماع برخاسته بود و با پایین‌ترین طبقات مردم حشر و نشر داشت. با دردها، شادی‌ها، امیدها، روحیات و اخلاقیات توده محروم جامعه از نزدیک آشنا بود و درواقع از همان‌ها بود و برای همان‌ها نیز می‌نوشت. تعلق خاطرش به طبقات محروم به‌حدی بود که هیچ‌گاه خود را از آن‌ها جدا نکرد. در نثر، سبکی به غایت روان و در شعر، طرزی سهل و ممتنع داشت. نمونه‌ای از اشعار ممتاز میثاقی چنین است:

ز بس برگشته اینجا چیز ملی/ بوَد هر گوشه رستاخیز ملی/ توجه کن که شلوارت نماند/ گرو بر روی رخت‌آویز ملی/ کلاهت را نچسبی گر دودستی/ ربایند از تو با یک خیز ملی/ ز بیکاری بشین در پای دیوار/ بزن چرت غرورآمیز ملی/ بگو قانون ولی بپّا که یکهو/ نری آن‌تو، به دستاویز ملی/ حریف آب تو را هم پولکی کرد/ به نام چشمه و کاریز ملی/ اگر دیدی که جیبت گشته خالی/ تشکر کن از این واریز ملی/ مکن حیرت اگر بینی در این باغ/ شلنگ و جفت و جستاخیز ملی/ که بلعد رند ملی در بزنگاه/ خیار ملی از جالیز ملی/ مکن از رشوه ملی تغافل/ چو بنشستی به پشت میز ملی/ ز من بشنو حذر کن تا توانی/ ز چشم چیز یعنی چیز ملی!

 

یکی طفل از گوش کر گشته بود/ پدر غصه‌دار و پکر گشته بود/ که من طفل کر را چکارش کنم؟/ چسان بالغ و شغل‌دارش کنم؟/ به کلی اگر لال و بی‌نور بود/ و یا لااقل چشم او کور بود/ غم و غصه من دگر ختم بود/ «ثناتور! نمی‌شد وکیل حتم بود!»/ «جهاندیده‌مردی بر او برگذشت»/ شنید این سخن را و آزرده گشت/ به او گفت: این‌گونه نیکوتر است/ برو شکر حق کن که طفلت کر است/ به کوران اگرچه وکالت دهند/ کران را وزارت، صدارت دهند/ «مخور هول ابلیس تا جان دهد»/ که کر، بر تو و بنده فرمان دهد!

 

تفو بر تو صدام و اعواننا/ بر اقوام تکریت و اخواننا/ زعیم الدروغین ولا اعتبار/ بز اخفش ماوراء البحار/ بزک کرده جمبول اللندنی/ بری‌تیش، پت‌رولی‌ام کمپنی!/ چو دیدی که یومت رسیده به شب/ یخوفون از انتقام الشعب/ چو دیدی خودت را علی التنگنا/ و لا عون و لا نقطه‌الاتکاء/ پریدی به رجلین ایراننا/ که شط، ارث بابای بعثاننا/ یقولون در رادیو یک روند/ کلام المزخرف، بیان الچرند/ یقورتون! شرم و حیا یک‌سره/ کثیرا غلط، کلهم مسخره/ عرب خوانده‌ای ملک اهوازنا/ لسانت بریده به مقراضنا/ خفه، اُسکت، ای مردک بی‌حیا!/ چخه، ایها العبد انگلترا!/ مداین علی جنب بغدادکم/ مطیع العجم بوده اجدادکم/ تو حالا دم از این بلد می‌زنی؟!/ به طاق طویله لگد می‌زنی؟!/ برو گم‌شو ای دلقک حقه‌باز!/ سر خلق را گرم دکان مساز/ لقد ینقضی دوره قلدران/ ید مستر از جیب تو شد عیان!

منبع: روزنامه اعتماد : «ممتاز میثاقی» که بود و چه کرد؟ مشهورِ گمنام ، سید عمادالدین قرشی

برچسب‌ها:علی آقا میثاقی, ممتاز میثاقی

---