قەدیمتەرا کۂ مرکێهین ئی کۂ  ئشتۆر دارت ۉ هەر رۉ مەرتۉن یی بار دۂ ئشتۆر یی سەر می ندێ ۉ ئنۉن رێ کنار می رسۉنێ ۉ ئشتۉن مژد دۂ می گێرت. هەر گۉدەر هێین ویکار ها می وهۆ ۉ بار ندارت ئشتۆر دۂ نمەک کۉن می وەرت ۉ نمەک نی بار می کەرت ۉ می یارت شەهر می رشۉت.

  کۂ رۉ نمەک کۉن شۉندهۂ ۉ ئشتۆر دۂ سەر دیندهۂ تا بەچەرهۂ ۉ ئشتێ دەرهە نمەک جەم کندهۂ کۉ ئشتۆر صەحرا یی دلۂ کۂ خەرگۉش ئی چۆک هارسندها کۉ تفاق رێ جلۆوتەر نی مۉن ئاشنێ بۆهۆ.

  حال ئەحوال کن هن ۉ ئەندرۆو خەرگۉش واندها: ” خوی بهۆ شەهر بۉریت هی ۉ دو رێ صەحرا رێ بمی هی، ئنجو خەلی راحەت تەری هی، تۆ هێین ئەگەر ئشتۆردار یی دەست بۉمی ریت هێ ۉ می می هێ بیابۉن می مۉنی هێ خەلی خۆشتەر بوهێ. هەر چێ تە دەل دۂ می پات واش دۂ می خارت ۉ کۂ گۆش می خۆت هێ ۉ وشتێر هێین جینجی ۉن دۂ می دی.”

  ئشتۆر ئی وگاردن هێ: ” مە هێین گاوەخت یۉن وێری فکر می کەرت، ئەگەر می وهۆ بەد نەبهۆ، وەلی ئە تە مۉن فەرخ کندهی، تۆ بکندهێ واش یی ژیر جگا بەخۉرهۂ وەلی مە هێیکەل یالۂ هە. یالۂ بێتن هێین  ئشتۉن رێ کۂ عێیب ها ئی داندهۂ، ئە هەر جێ بەشهو مەرتۉن مە دۂ وین هن ۉ گین هن. یۉن ئادم یی دەست بۉریژهی دیگەر ئی مە دۂ بەنگ گیندهۂ.”

  خەرگۉش ئی بوات:” درەست هە وەلی هەر گودەر تە دۂ وینندهی مە دەل تە رێ سوزیندهۂ. باز جلۆو تەر تە حال وێتەربهۆ، تەندرەست ۉ جۉقر بوهێ، تە کۉل گۉشت ۉ پی مەشت بهۆ، تە زۉنۂ  ئاینۂ یی وێری بەل می ژێ. وەختی تە صدا بەر می مهێ شیر ۉ پەلنگ تە مۉن می تەرسی هن وەلی ئەلا وینندهی لاقەرئەسکێ گەردی هێ، تە صدا بگێرت هە، تە تۆک بۆریک واووهە ۉ تە زۉنۂ پینەک دوەست هە، مگەر چۂکند هێ کۉ یۉن ئی وێری تە تەن یی گۉشت وۆ بوی هە؟”

  ئشتۆر ئی بوات:” هێی، نەزۉندهی، کۂ بی ئنصاف ساب داندهی کۉ خدا هچ ئشتۆر ئی قسمەت نەکرهۂ، دکۆل رەحم نێ سەر بەرنەشۉندهۂ، هەر رۉ بار بندهی ۉ هچ گودەر ئاسایێش نداندهی، سال ئیندهۂ ۉ شۉندهۂ ۉ ئە کۂ رۉ ویکار نی هی. نەزۉن پیندۂ چۂکەرتێتن.”

  خەرگۉش ئی بوات:” ئشتۉن دۂ مەستی ۉ دیونۂگەری دێین هۂ ۉ بازی بەربیارهۂ ۉ خرتۂ کار هاکرهۂ چیت بۉندهۂ؟ مەرتۉن مەست ئشتۆر مۉن ترسن هن ۉ نۆ وەخت وارزن هن توکو تۆولۂ بەمۉن هۂ ۉ دەم واژن هۂ.”

  ئشتۆر ئی بوات:” نێ، مەستی ۉ دیونۂگەری هێین درەست نۂ، ئەگەر ئەلا هەفتۂ ئی کۂ رێ لۉکۂ توم دین هن نۆ گودەر ئەچین نێ دۂ هێین واسەرن هۉن. خرتۂ کارکەرتێتن هێین نەتیجۂ نداندهۂ، مەرتۉن ئشتۆر مۉن چیت خان هن؟ ئنۉن رێ بار بەبرهن، ئەگەر بار نەبرهن ئنۉن دۂ قصاب ئی دین هن. هەر بەدی کۂ بەدتەر هێین داندهۂ ۉ زۉندهێ کۉ بی ئنصاف ئشتۆردار باز قصاب مۉن وێتەر ئی هە. مە دەل دۂ می پات مە ساب ئی توکو رەحم دارت ۉ مە تاقەت یی مەچی مە دۂ بار می کەرت ۉ وەل ویل مە دۂ بار نەکرهۂ، هەمی، گاوەخت هێین کۂ رۉ دەم واژن هی.”

  خەرگۉش ئی بوات:” وێتێی، مگەر چیت تە دۂ بار کندهۂ کۉ وەل ویل ۉ گۆرۂدار هە؟”

  ئشتۆر ئی بوات:” نمەک، هەمۂ چی تۉن بەدتەر، نمەک تۉلۂ دۂ گوال دلۂ ریژندهۂ، کمەچی؟ سێی من، نۆ وەخت سەنگ یی تیژی مە کۉل فرۉ شۉندهۂ ۉ مە درەستۂ تەن دەرد وگیندهۂ ۉ مە کمەر ئشکیندهۂ، هەمی سەنگین هە ۉ هەمی گۆرۂ دار ۉ تیژ، مە دەل قەش گەردندهۂ، مرندهی، وەلی خاب، چارۂ نداندهی، زندگی هەمی یۉن هە، هەر جور پیش ئمهێ پیندۂ بسازهۂ، مە رێ یۉن وێری پیش ئمی هە.”

  خەرگۉش ئی بوات:” نێ، ئە یۉن حەرف دۂ قەبول نداندهی. هەر گیرەفتاری ئی کۂ چارۂ داندهۂ. دۉست داندهێ کۂ کار تە دۂ یاد بەدێ هی تۆ راحەت ئاوهۉ؟”

  ئشتۆر ئی بوات:” ترسندهی کۂ کەلەک مە دۂ یاد بەدێ هۂ ۉ مە دۂ مەستەر دەردسەر دلۂ وۉن هۂ، بۉریتێتن، مەستی ۉ دیونۂگەری، دکۆل حۆقۂبازی ئشتۆر یی کار نۂ.”

  خەرگۉش ئی بوات:” نێ، یۉن کەلەک ئی خوب ئی هە کۉ هەمیشۂ رێ تە بار سوۆک تەر ۉ راحەت تەر هاوهۉ. خارۂیو گۉش هاکۂ وێتی چیت واندهی: ئنجو کۉ دەرهێ شەهر شۉندهێ رێ یی سەر کۂ لۆوبار هە کۉ پیندۂ دوۆزهۂ ۉ نێ وۆ تا تە زۉنۂ دۂ گیندهۂ. نێ چارۂ یۉن هە کۉ هەر وەخت نمەک بار داندهێ ۉ وۆ ئی برسی هێ نهۉنجێ پەنێرهۂ ۉ توکو سنگ دێین هۂ تا نمەک نەم وگیرهۂ ۉ نێ نسم وۆ بەبهۉ نۆ گودەر وەختی تە بار ساف ۉ سوۆک گەردهێ  پێ بۉندهێ شۉندهێ. چۉند رێ تۆ یۉن کار دۂ هاکرهۂ تە ساب فەهمندهۂ تە بار سەنگین هە ۉ تە رێ سوۆک واکندهۂ، ئەگەر هێین نەکەرت تۆ هەمیشۂ یۉن کار دۂ هاکۂ.”

  ئشتۆر ئی بوات:” بەد فکر ئی نۂ، ئارۉ ئزمایێش کندهی.”

  نۆ رۉ وەختی نمەک دۂ بار کەرت ۉ بمهۂ لۆوبار برس هۂ ئشتۆر ئی خەرگۉش ئی حۆقۂ دۂ کار گێرت. میۉن ئی وۆ ئی پنێست ۉ مرکێهین ئی خەترۂ هەوار بیێت ۉ چۉ نی تەن مالنێ. نی هێین ئشتۉن دۂ خارۂیو وۆ هۆسوند تا نمەک نەم وگیرهۂ. نۆ گودەر پێ بهۂ بدی نی بار ساف ۉ سوۆک گەردی هە. دەل دلۂ بوات:” خەرگۉش تە هوش دۂ بەگەردهی، هەمێی نی خەرگۉش گەری مە دۂ ئەندرەز ئی خوب ئی هادێ.”

  کۂ چۉند رۉئی دیگەر ئشتۆر ئی یۉن کار دۂ هاکەرت ۉ نی ساب کەم کەم بفەهمهێ نە غەرەض داندها ۉ ئەلەکی هەر رێ ئی وۆ یی دلۂ نەخۆسندها ۉ ئشتۉن پرۉن بوات:” بهۉتا سبای کۂ خارۂ دەرس ئشتۆر دۂ هادێ هی.”

  سبای نمەک یی جگا دو خالۂ پەش نی بار کەرت ۉ هەمی یۉن رێ وۆ یی دلۂ بەرت. ئشتۆر ئی با یۉن کۉ می دی نی بار هەر رۉ مۉن ساف ۉ سوۆک تەرئی هە مۉنتاش چۉن حۆقۂبازی ئامۆختۂ بوێ بهۂ نۆ رۉ هێین وۆ یی دلۂ بخۆت. نی ساب هێین ئشتۉن رو نیارت ۉ بوات:” هەر چێ تە دەل دۂ پیندۂ بەخۆس کۉ هەر چێ بدی ئشتۉن مۉن بدی هە. ” وەختی ئشتۆر ئی خیال دارت پێ بهۉ پەش ئی وۆ وگێرت بهۆ ۉ کۂ سەنگین ئی وابێ بهۆ کۉ ئشتۆر ئی بنەکرات ئشتۉن جگا جۉم وگیرهۂ.

  نۆ گودەر ئشتۆربۉن ئی چۉ وگێرت ۉ نی دیم ئاشهۆ ۉ ئشتۆر ئی تەرس یی پی هەر چێ زۉر دارت دۂ کارگێرت ۉ پێ بهۂ ۉ ئشتۉن سەنگینۂ بار دۂ کنار برسۉن هێ ۉ ئشتۉن مۉن قرار هاکەرت کۉ ئەچین خەرگۉش ئی حیلۂ دۂ کار نگیرهۂ ۉ وۆ یی دلۂ نخۆس هۂ بزۉنات کۉ : خەرگۉش یی ئەندرەز ئشتۆر ئی بدەرد نەخۉندهۂ.

XARGWš YI ANDRAZ

Qadimtarâ kě mrkehin ěi kě ěštor dârt w har rw martwn yi bâr dě ěštor yi sar mind he ěnwn re knâr mirswn he w ěštwn mžd dě migert. Har gudar heyn vikâr hâmiv ho w bâr ndârt ěštor dě nmakkwn mivart w nmak ni bâr mikart w miârt šahr miršwt.

Kě rw nmakkwn šwnd hě w ěštor dě sar dind hě tâ bacar hě w ěšte dar ha nmak jam knd hě kw ěštor sarâ yi dlě kě xargwš ěi cok hârsnd hâ kw tfâq re jlovtar ni mwn âšne bo ho.

Hâlahvâl kn hn w androv xargwš vând hâ:” xuy bho šahr bwrit hi w du re sarâ re bmi hi, ěnju xali râhattari hi, to heyn agar ěštordâr yi dast bwmirit he wmimi he w byâbwn mimwni he xali xoštar bu he. Har ce ta dal dě mipât vâš dě mixârt w kě goš mixot he w věšter heyn jinjiwn dě midi.”

Ěštor ei vgârdn he:” ma heyn gâvaxt ywn veri fkr mikart, agar miv ho bad nab ho, vali a ta mwn farx knd hi,to bknd he vâš yi žir jgâ baxwr hě vali ma heykal yâlě ha. yâlě betn heyn ěštwn re kě eybhâ ei dând hě, a har je baš hu martwn ma dě vin hn w gin hn. Ywn âdm yi dast bwriž hi digar ei ma dě bang gind hě.”

Xargwš ei bvât:” drast ha vali har gudar ta dě vinnd hi ma dal ta re suzind hě. Bâz jlovtar ta hâl vettar bho, tandrast w jwqr bu he, ta kwl gwšt w pi mašt bho, ta zwně âyně yi veri bal miž he. Vaxti ta sdâ bar mim he šir w palng ta mwn mitarsi hn vali alâ vinnd hi lâqaraske gardi he, ta sdâ bgert ha, ta tok borik vâvu ha w ta zwně pinak dvast ha, mgar cknd he kw ywn ei veri ta tan yi gwšt vo bvi ha?”

Ěštor ei bvât:” hey, nazwnd hi, kě bi ěnsâf sâb dând hi kwxdâ hc ěštor yi qsmat nakr hě, dkkol rahm ni sar bar našwnd hě, har rw bâr bnd hi w hc gudar âsâyeš ndând hi, sâl ind hě w šwnd hě w a kě rw vikâr ni hi. Nazwn pindě ckartetn.”

Xargwš ei bvât:” ěštwn dě masti w divněgari deyn hě w bâzi bar byâr hě w xrtě kâr hâkr hě cit bwnd hě? Martwn mast ěštor mwn trsn hn w no vaxt vârzn hn tuku tovlě bamwn hě w dam vâžn hě.”

Ěštor ei bvât:” ne, masti w divněgari heyn drast ně, agar alâ haftě ei kě re lwkkě tum din hn no gudar acin ne dě heyn vâsarn hwn. Xrtě kâr hâkartetn heyn natijě ndând hě, martwn ěštor mwn cit xân hn? Ěnwn re bâr babr hn, agar bâr nabr hn ěnwn dě qssâb ei din hn. Har badi kě badtar heyn dând hě w zwnd he kw bi ěnsâf ěštordâr bâz qssâb mwn vettar ei ha. ma dal dě mipât ma sâb ei tuku rahm dârt w ma tâqat yi maci ma dě bâr mikart w valvil ma dě bâr nakr hě, hami, gâvaxt heyn kě rw dam vâžn hi.”

Xargwš ei bvât:” vetey, mgar cit ta dě bâr knd hě kw valvil w gorědâr ha?”

Ěštor ei bvât:” nmak, hamě ci twn badtar, nmak twlě dě gvâl dlě rižnd hě, kmmaci? Sey mn, no vaxt sang yi tiži ma kwl fru šwnd hě w ma drastě tan dard vgind hě w ma kmar ěškind hě, hami sangin ha w hami gorědâr w tiž, ma dal qaš gardind hě, mrnd hi, vali xâb, cârě ndând hi, zndgi hami ywn ha, har jur piš ěm he, pindě bsâz hě, ma re ywn veri piš ěmi ha.”

Xargwš ei bvât:” ne, a ywn harf dě qabul ndând hi, har giraftâri ei kě cârě dând hě. Dwst dând he kě kâr ta dě yâd bade hi to râhat âv hw?”

Ěštor ei bvât:” trsnd hi kě kalak ma dě yâd bade hě w ma dě mastar dardsar dlě vwn hě, bwritetn, masti w divněgari, dkkol hoqqěbâzi ěštor yi kâr ně.”

Xargwšei bvât:” ne, ywn kalak ei xub ei ha kw hamišě re ta bâr svoktar w râhattar hâv hw. Xârěyu gwš hâkě veti cit vând hi: ěnju kw dar he šahr šwnd he re yi sar kě lovbâr ha kw pindě dvoz hě w ne vo tâ ta zwně dě gind hě. Ne cârě ywn ha kw har vaxt nmak bâr dând he w vo ei brsi he nhwnje paner hě w tuku sng deyn hě tâ nmak nam vgir hě w ne nsm vo bab hw no gudar vaxti ta bâr sâf w svok gard he pe bwnd he šwnd he. Cwnd re to ywn kâr dě hâkr hě ta sâb fahmnd hě ta bâr sangin ha w ta re svok vâknd hě, agar heyn nakart to hamišě ywn kâr dě hâkě.”

Ěštor ei bvât:” bad fkr ei ně, ârw ězmâyeš knd hi.”

No rw vaxti nmak dě bâr kart w bm hě lovbâr brs hě ěštor ei xargwš yi hoqqě dě kâr gert. Mywn ei vo ei pnest w mrkehin ei xattrě havâr byet w cw ni tan mâln he. Ni heyn ěštwn dě xârěyu vo hosund tâ nmak nam vgir hě. No gudar peb hě bdi ni bâr sâf w svok gardi ha. dal dlě bvât:” xargwš ta huš dě bagard hi, hamey ni xargwšgari ma dě andraz ei xub ei hâd he.”

Kě cwnd rw ei digar ěštor ei ywn kâr dě hâkart w ni sâb kamkam bfahm he kw na qaraz dând hâ w alaki har re ei vo yi dlě naxosnd hâ w ěštwn prwn bvât:” bhw tâ sbây kě xârě dars ěštor dě hâde hi.”

Sbây nmak yi jgâ du xâlě paš ni bâr kart w hami ywn re vo yi dlě bart. Ěštor ei bâ ywn kw mid hi ni bâr har rw mwn sâf w svoktar ei ha mwtâš cwn hoqqěbâzi âmoxtě bveb hě no rw heyn vo yi dlě bxot. Ni sâb heyn ěštwn ru nyârt w bvât:” har ce ta dal dě pindě baxos kw har ce bdi ěštwn mwn bdi ha.” vaxti ěštor ei xyal dârt pe bhw paš ei vo vgert bho w kě sangin ei vâbe bho kw ěštor ei bnakrât ěštwn jgâ jwm vgir hě.

No gudar ěštorbwn ei cw vgert w ni dim âš ho w ěštor tars ei pi har ce zwr dârt dě kâr gert w pe bhě w ěštwn sangině bâr dě knâr brswn he w ěštwn mwn qrâr hâkart kw acin xargwš ei hilě dě kâr ngir hě w vo yi dlě naxos hě w bzwnât kw  :  xargwš ei andraz ěštor yi bdard naxwnd hě.

پی نوشت:  اصل داستان از کتاب مرزبان نامه مربوط به قرن چهارم هجری است که به زبان تبری نوشته شده وروایت حاضر از انشای شادروان مهدی آذر یزدی برگردانده شده است.

---