درسالهای اخیر و بیشتر در فضای مجازی شاهد معرفی کلاه پشمی بافته ازپشم شتر به نام کلاه سنتی مردان ایل سنگسر هستیم که به نظرحقیر جای تامل دارد. همه ما از تاثیر فضای مجازی درفضای واقعی اشراف و اتفاق نظر داریم، درجشنها و همایشها به عینه میبینیم که مردان سنگسری برای معرفی لباس مردان سنگسراین کلاه را برسرمیگذارند.
باکمی تامل ورجوع به گذشته ومستندات موجود،متوجه خواهیم شدکه دراین بخش نیز همچون زبان مادری دچار انحراف مسیرشده ایم. تکرار این اشتباه درگذرچند نسل سبب جایگزینی آن بجای اصل ومتاسفانه به باورعمومی رسیده و تبلیغ میشود.
همانطورکه میدانید نیاکان ما همچون دیگرایلهای کوچ کننده بدلیل عدم وجود راههای امروزی ارتباطی وفروشگاهها،بالاجبار مایحتاج والبسه خودرا خود تهیه میکردندکه میتوانیم از(برک وکارتی کت شوال:کت وشلوارپشمی)(پتووه و پپیچ:ساق بندپشمی)(پش جروب:جوراب پشمی)(سرگیرا:چادر پشمی)(مکنه:مقنه)(کژین شوی:پیراهن زنانه)(جاجم:جاجیم)(گوت:سیاه چادر)و….نام ببریم.
باهمین استدلال واینکه شترداری درایل سبقه تاریخی ندارد،با صراحت عرض میکنم این کلاه پشمی بافته ازپشم شترنمیتواند کلاه سنگسری باشد.این کلاه مربوط به فرهنگ کویرنشینانیست که باتوجه به محیط گرم وخشک کویر،شترداری میکنند.بنظر حقیر این کلاه سوغا تیست که چوپانان سنگسری درزمان قشلاق وسفرزمستانه به کویر از آنجا به سنگسر وارد کرده وبدلیل نرمی ولطافت آن مورد استقبال قرارگرفته است.
پس کلاه اصیل مردان ایل سنگسرکدامست؟
قدیمیترین واصیل ترین کلاه سنگسری کلاهیست نمدی ومخروطی شکل با ارتفاعی نسبتا بلند.ازخواص این کلاه گرمای آن درزمستان وخنک بودن آن درتابستان است.اما دلیل اصلی استفاده ازاین کلاه به زمانی برمیگردد که قبل ازوروداسلحه،مردان ایل با چوب و چوبدستی میجنگیدند.مردان سنگسری به
جنگ با چوب معروف و به چوب بازی درجنگ شهره بودند.
درزمان جنگ، داخل این کلاه ازکاه یا تکه های نمد پرمیشده تا درمقابل فرود ضربه به سرهمچون کلاهخود امروزی ضربه گیرباشد و محافظ سر.ازطرفی وقتی کسی زخمی میشد،همرزمانش برای جلوگیری فوری ازخونریزی شدید،تکه نمدی را سوزانده وبرزخم مینهادند. شخصادرکودکی تجربه ای مشابه داشتم: دریک بازی کودکانه دچار اثابت سنگ به سر و خونریزی شدید شدم، مرحوم پدرم فورا تکه نمدی راسوزانده ،برزخم گذاشته و آنرا بستند و جالبتر اینکه درحالیکه به پشتم میزدند مرا به کوچه وادامه بازی راهنمایی کردند.
درتلگرام گروهی بنام (عکسهای ماندگارسنگسر)داریم که بابیش از 3000عکس سنگسری باقدمت بیش از20سال مرجع خوبی برای ادعای حقیرشدو تقدیم عکس بعنوان سند.عکس زیر گروهی از جنگندگان وچوب بازان سنگسری با کلاهی که عرض کردم را نشان میدهد.

پس ازکلاههای نمدی بلندوبمیان آمدن تفنگ واسلحه های گوناگون،طبیعتا جنگ با چوب وچوب بازی به فراموشی سپرده یا حداقل کمرنگ شد.البته این میراث بشکل ژنتیک درایل ما باقیمانده. هنوزمردان ایل ما درجنگ باچوب یدطولایی دارند.بیاد دارم مرحوم احمداقیان که ازدوستان صمیمی مرحوم پدرم (علیجان)بودندخاطره ای تعریف کردند که شنیدنش خالی ازلطف نیست.فرمودند با مرحوم علیجان دریکی ازروستاهای لرستان یک پرواربندی زده بودیم.روزی برای خریدبه شهررفته بودم،دربازگشت وقتی به گدار مشرف به روستا رسیدم دیدم ازروستا گردو غباربلندشده.ازدور میدیدم جمعیت زیادی به مرکز جمعیت حمله میکنند و بعد چندثانیه مثل گله ای که گرگ زده شده باشد متفرق میشوندباعجله نزدیک شدم دیدم مرحوم علیجان رامحاصره کردند هجوم میبرند و علیجان هم با چوب چندنفر را برزمین می اندازد واینها عقب نشینی میکنند و اینکار تکرارمیشد تازمانیکه متوجه فریادهای من که چوب دردست بطرفشان میدویدم شدند و پابه فرار گذاشتند.
بهرحال پس ازورود اسلحه وناکارآمدشدن چوب و چوبدستی،کلاه نمدی مخروطی بلند نیز تغییر شکل داد وبه کلاهی نمدی بشکل استوانه و با ارتفاعی بسیارکمترتبدیل شد.عکسهای زیرتعدادی ازشخصیتهای سنگسری را باکلاه نمدی مذکوررانشان میدهد:

– کلاه نمدی کوتاه تاسالهای اخیر(سلطنت قاجاریارضاشاه)همچنان کلاه سنتی ایل بوداما بموازات آن ودرزمان حمله روسها کلاههایی با پوست بره که بنظر میرسد سوغات روسهابوده باشد درمیان قشرهایی از مردان سنگسری رواج پیدا کرد.ازپدربزرگ پدری(محمدحسین)وپدربزرگ مادری ام عکسی دارم که هردو کلاه پوستی یا (پوست کلاف)برسردارند.خاطره ای هم ازپدربزرگ پدری درارتباط با این کلاه بیاددارم که شایدبرایتان جالب باشد:درسالی که خشکسالی بوده،درزمستان ودرکویرمریضی تلفات سنگینی به گوسفندان وارد میکند،پدربزرگ وهمراهش لاعلاج روزها دست به دعابرمیدارنداما افاقه نمیکند.بره آخرکه تلف میشودپدربزرگ عصبانی ازاوضاع وخدایی که دعایش رااجابت نکرده،پاچه بره مرده راگرفته بهوا پرتاب کرده وخطاب بخدا میگوید:(هگی،وگی ته جبرییل ره پوست کلاف خارهاکه)یعنی:این رابگیروبرداربرای جبرئیلت کلاه پوستی درست کن(:
اینهم چندعکس باکلاه پوستی:

– کلاه دیگری که بموازات کلاه نمدی مورد استفاده قرارگرفته نوعی کلاه بوده که ازنخ پنبه بافته میشده و (تاکلاف)(کلاه نخی)نام داشته.همانطورکه میدانید درقدیم مردم باتوجه به مواردخاصی که درروزمره گی داشتند القابی داشتند.ظاهرا پدر پدربزرگم یاپدرایشان اولین کسی بودند که درسنگسر ازاین نوع کلاه استفاده کردندوبهمین سبب لقب تاکلاف رابرایشان نهادند.

-ازدیگرکلاههایی که بازبموازات کلاه نمدی اصیل سنگسری مورد استفاده قرارگرفت (دوری کلاف)یا کلاه شاپو بوده که احتمالا درزمان رضاشاه باب شده.درسنگسر نیز همچون تهران ودیگرشهرها این کلاه بیشترمورد استفاده لوطیها وبقول معروف داش مشتیها قرار میگرفت.:

-واما ازدیگرکلاههایی که بازهم بموازات کلاه نمدی اصیل سنگسری ودرزمان رضاشاه مورد استفاده قرارگرفت (چوکدارکلاف)یاکلاه پهلوی بود که فقط ازناحیه جلو لبه داشت.بدستوررضاشاه استفاده ازاین کلاه برای نظامیان ودر مقطعی برای مدارس اجباری شده بود:

-نهایتا کلاهی بافته از پشم شتر که ازطرفین وپشت لبه های آن ببالا برگشته.این کلاه نیز بموازات کلاه سنگسری وبگمان بنده وطبق شواهد در اواخرسلطنت رضاشاه یا اوایل سلطنت پهلوی دوم باب شده. همانطور که درابتدا عرض کردم این کلاه اصلا سنگسری نیست وسوغاتیست که از کویرنشینان به توسط چوپانان سنگسری به ما رسیده وبدلیل گرم و نرم بودن وشکل ظاهری زیبا مورد اقبال مردم قرارگرفته ومتاسفانه بتدریج جایگزین جایگاه کلاه نمدی اصیل سنگسری شده:

درپایان برخود وظیفه دانستم ازتنها هنرمند و پژوهشگری که هوشمندانه از کلاه اصیل سنگسری بجای کلاه کویری استفاده وتبلیغ مینمایند ،یعنی دوست عزیز و قدیمی ام استادیدالله مصمم تشکرویژه داشته باشم.سپاس استاد و دستمریزاد.

ازکلیه همشهریانی که مایل به عضویت در گروه عکسهای ماندگار سنگسر هستندتقاضا دارم با اینجانب تماس حاصل فرمایند.09195016906

برچسب‌ها:کلاه

---