مقدمه :

در سال ١٨٧٠ فرانسه از المان شکست خورده و کشور پیروز دو استان از کشور فرانسه به نام الزاس و لورن را تصاحب میکند. فرانسوی ها در میدان معروف کنکورد پاریس نماد استان های خود را بصورت مجسمه هایی از پیکر زن درست کرده و نصب می نمایند و بر سر دو مجسمه ای که نماد این دو استان هستند پارچه نازک سیاهی می کشند که هر بیننده ای را دلگیر می نماید .

داستانی که در ذیل ارائه شده است توسط نویسنده شهیر فرانسه الفونس دوده(Alphons daudet) و از زبان یک کودک فرانسوی نگاشته شده است که حکایت ممنوعیت تدریس زبان فرانسه توسط المانی ها در این دو استان است.بعد از جنگ جهانی اول این دو استان به خاک فرانسه بازگردانیده می شود.

ترجمه سنگسری این داستان بعلت زیبایی های که در متن این داستان در اهمیت زبان مادری و لزوم اموزش و فراگیری ان دارد از متن فارسی کتاب هفت کشور اثر پدر داستان نویسی نوین ایران زنده یاد جمالزاده صورت گرفته است.

بعلت انکه نگارش به زبان سنگسری در ابتدای راه خود بوده و با توجه به انکه ترجمه واژه به واژه از یک زبان گرانبار و صاحب ادب چون فارسی به زبانی که دیرینگی نگارش نداشته و بیشتر بار محاوره دارد بسیار دشوار و گاها ناممکن بوده و می تواند موجب زحمت خوانندگان گردد لذا با استعانت از رهنمودهای استاد جمالزاده در مقدمه کتاب هفت کشور در باب ترجمه ازاد این داستان نیز به همین سبک به زبان سنگسری ترجمه شده است.

ئاخەرمین دەرس

خارۂ مە ویر دەرهە کۉ نۆ رۉ، مەردسۂ بشۆتن یی وەخت مۉن توکو رەد بوێ بهۆ. هەم مەلم یی واخاست مۉن خەلی می تەرسی هی. ئەنی، بوات بهۆ کۉ نۆ رۉ کردکەر ۉ کردبەر ئس٭ دۂ واپۆرسندهۂ ۉ مە هۆوچو نەمی زنات. شێیطۉن ئی می ها مەردسۂ یی خێیر دۂ بەخۉرهی ۉ صەحرا یی رێ دۂ پیش ئگیرهی. هوا ئەدەر خارۂ ۉ خۆر تەن مۆس بهۆ کۉ حساب ندارت. مۆرق ۉ مەرجاۉن، دۆر ۉ بەر یی رەزرەزۉن دلۂ عەجەب سەرصدا ئی رێ وۉند بهۆ ۉ چۉتراش کارخۉنۂۉن کفت، ئالمۉنی سەربازۉن یی پێ یی صدا می مهێ ۉ مالوم بهۆ دەرهن مەخش کنهن. دەل دلۂ مە بوات کۉ دیونۂگەری هە کۉ ئادم یۉنی ۉن دۂ بوارزهۂ ۉ بەشهۉ ئشتۉن دۂ کردکەر ۉ کردبەر نۉم مۉن گیرەفتار کرهۂ، مۉنتاش هەر جور بهۆ دەل دۂ سوار ۉ شێیطۉن یی خەر ژیر ئمی هی ۉ مەردسۂ یی رێ دۂ پیش گێرت.

دارۆلحکومۂ یی جلۆو، مەرتۉن جەم هاوێ بوهن ۉ ئێعلان ئی کۉ دیفار یی دیم مۆسێ بهۆ دۂ میخۉند. دو سال بهۆ کۉ هەرچێ ئێعلان نهۉنجێ می ژێ، جا ئالمۉن دەستگا یی فەرمۉندۂۉن حۆکم ۉ ئەمر ۉ شکەست ۉ وگێرتێتن بهۆ. بیخۆد ئشتۉن دۂ مەطەل نەکەرت ۉ ئشتۉن پرۉن بوات :” خدا زۉندهۂ باز چۂ بازی ئی هە.” ۉ رەد بوی هی. وەلی هەم مەلۂ یی ئاهنگەر کۉ مە دۂ می شناسهێ ۉ نهۉنجێ ئشتۉن شاگەرد مۉن ئێشتێ بهۆ ۉ ئێعلان دۂ وێمیتهێ، تا بدی دەرهی دۆوندهی بوات :” کۆتۂ بیخۆد نەدۆوێ، دنبال نەسەرندهێ!” مە بات یێقن نێ مە دۂ دەست وۉندهە ۉ نەفەس خس خس  مەردسۂ یی دەنو شوهی.

مە دەل خۆش بهۆ کۉ مەعمولن، دەرس یی ئوۆل سەری، کاتا زۆوز رێ وۉنهن ۉ قەلم جگا یی واکەرت دوەست یی صدا ۉ دەرس روۉن کەرتێتن رێ، کاتا صدا جینجی رۆونهن ۉ کلاس دۂ ژینۉن گرماوۂ گاردنهن ۉ صدا صدا یی نەرسندهۂ ۉ ئە ئۆستو ئشتۉن دۂ دەنو وۉنندهی ۉ پێ چین پێ چینو شۉندهی ئشتۉن جگا نرندهی. بی یۉن کۉ مەلم، کۉ یۉن گودەرا ددار ئاهنی خەطکەش مۉن میز یی سەر دۂ کۉتنندهۂ ۉ نێ هەوار بلندهە کۉ” خەفۂ بەبهین، خەفقۉن بگیرهین” بەر بەبرهۂ کۉ ئە بمی هی یا نمی هی.

وەلی کلاس دەنو پیندەر کۂ جۉندار دنەبهون. صدا هشکین مۉن بەر نمی مهێ. یاواشو دەربەچۂ یی ترا وتی هی. مەدی کاتا جا ئشتۉن جگا نێستهن ۉ هەم مەلم -موسیۆ هامێل- ئی، ئاهنی خەطکەش دۂ بۉنکەش ئندی هە ۉ ددار یۉن ترا نۆترا قەدم ژنندهۂ. جۆز یۉن کۉ ئۆستو بەر دۂ واکرهی ۉ دۆزدوار، موش یی وێری وەرهادێ هی ۉ ئتاق دەنو شهو چارۂ نەبهۆ.

مە رەنگ واکەرتبهۆ ۉ دوازنێ بهۆ. وەلی عەجیب بهۆ کۉ تا موسیۆ هامێل یی چەش مە سەرت، بی ئۆوقات تەلی بوات: “دلی بۆ، بەشۂ ئشتۉن جگا پەنێ کۉ خەل کار ندارت بی تە دەرس دۂ شروع کرهۉن.” قوش یی وێری ئشتۉن دۂ نیمکەت برسۉنێ ۉ ئشتۉن جگا پنێست هی. تا مە نەفەس جگا سەرت ۉ توکو مە تەن جۉن دسەرت، مەدی مەلم ئی ئشتۉن ئۆرشۉم یەقۂ ۉ سەردەست دۂ کۉ فەقەط ئمتحۉن ۉ جایێزۂ دینهن گودەر بەرئاوندهۂ دۂ دوۆتهە ۉ خەلی سات هاکەرتهە. کلاس هێین جور ئی دیگەر نە‌ظەر میمهێ ۉ سەنگین ۉ رەسمی بهۆ. نۆ چیز ئی کۉ وشتێر مە دۂ ئافا گاردنهێ یۉن بهۆ کۉ کلاس یی تەینێ یی نیمکەت کۉ هەمیشۂ خۆلی می مۉنهێ یی سەر، قەدیمی پۉستخۉنۂ یی فراش ۉ ئابادی یی مەس ۉ قەدیم یی کەدخدا ۉ باب هوسەر با نێ شۂ شەقۂ کلاف، وەروەر ئی هەم زۉم زلیتو نێست بوهن. مە نەظەر جاونۉن بۉق بگێرت بهۆ ۉ غەم دارت. باب هوسەر ئی کۂ موش بجوندۂ ۉ بۆولەرتۂ ئەلێفبا کتاب کۉ نەزۉندهی کاوەرت بهۆ دۂ ئشتۉن زۉنۂ یی سەر واکەرت بهۆ ۉ کچاواشۆ عێینەک دۂ چەش ئندێ بهۆ ۉ نێ چار چەش کتاب ئی بهۆ.

نۆ گودەر، هەم مەلم خەلی سەنگین ۉ باوقار تەختوک یی سەرشهۆ ۉ نەرم دیم کاتۉن کەرت ۉ بوات: “مە عەجیز کاتا، ئارۉ ئاخەرمین رۉژ ئی هە کۉ ئە خا پرۉن دەرهی ۉ خا دۂ دەرس دیندهی. بێرلن ترا حۆکم بمی هە کۉ ئەچین ئالزاریس یی مەکتەب ۉ مەردسۂ فرانسۂ دەرس نەدێ هۉن. هەمی سبای، ئالمۉن زبۉن مەلم ئیندهۂ. فرانسۂ زبۉن یی ئاخەرمین دەرس دۂ هەم ئارۉ دانهۉن. پەس گۉش هاکرهین ۉ خاریو دەلگۉش بین.”

یۉن حەرف دۂ بشنۉند کۂ جور مە حال بگەردهێ کۉ بواژهۂ بنەشیندهۂ. مە فێکر بشهۆ نۆ ئێعلان ئی کۉ دیفار مۆسنێ بهۆ ۉ یۉن خۉنۂخراب ۉن ئی چۂ حۆکم ئی هاکەرت بهۆ، مە دۂ دەستگیر ببهۆ. ئشتۉن پرۉن مەبات، یۉن چۂ چەم بکندهۂ مە ئاخەرمین دەرس بهۉ، مە کۉ ئەنی بمۆشتێتن دۂ یاد نگێرت هە. مە خیال می کەرت کۉ ئەگەر هەمی راستنی کار یۉن وێری پیش شهۉ، مە بیچارۂ یی حساب کرامۆلکاتێبین مۉن هە ۉ نەمی زۉنات مە کار چۂ بۉندهۂ.

نۆ گودەر کۉ لۆوبار یی یەخی سەر لیز می خارت ۉ هەرزگەری دارت ۉ هوا یی مۆرقۉن رەج می دۆوی هی مە نەظەر ئمهێ. خەلی غۆصۂ بخارت کۉ مەردسۂ ۉ دەرس مۉن واسەرت هی. مە کتاب کۉ هەمیشۂ مە کۉل یی بار ۉ مە رێ دەردسەر بهۆ، ئسۂ ناقەلکی مە رێ عەجیزۂ رەفێقۉن حۆکم دۂ بەنگێرت کۉ دکۆل مە دەل ونەرمیمهێ ئنۉن مۉن جوا وابهو. تاژۂ، دەستور ۉ مقەدەس تاریخ یی کتاب کۉ مە ئنۉن مۉن بەد دارت هێین مە رێ قێیمەت وگێرت.

جا مۉن وشتێر مە دەل هەم بیچارۂ مەلم رێ می سوزهێ ۉ نێ رفاقەت یی فکر ۉ خیال ئی کۂ جور مە حال دۂ بگاردنهێ کۉ لپاسۂ ۉ کوتەک ئی کۉ نێ مە دۂ بژێ بهۆ دۂ ویر واکەرت ۉ نێ بژێتن ۉ سیاسەت جا مە نەظەر ئەیی وابهۆ.

بفەهمی هی کۉ یۉن بیچارۂ پیرمرکێهین، یۉن ئاخەرمین دەرس یی خاطەر هە کۉ ئشتۉن وێتەرین لاولۉ دۂ دوۆتهە. خاریو مە رێ فەرخ ببهۆ کۉ یۉن ئسپی ئسپی ریش جا خداحافەظی رێ بمی هن ۉ کلاس یی تەینێ نێستهن ۉ جا غۆصۂ دانهن کۉ چێ خاریو مەردسۂ نەشوهن ۉ فرانسۂ دۂ یاد نگێرتهە. یێکۂ کار ئی دیگەر، ئارۉ جا ئنجو جەم ئاووهن تا موسیۆ هامێل یی چێل سال خدمەت ۉ دەلسوزی دۂ قەدردۉن بهۉن. یۉن وێری ئشتۉن دەست بشۆبهۂ وەطن رێ وەظیفۂ جگا ئاوەرت بهۉ.

یۉن هیرۉویر یی دلۂ، مەلم ئی مە دۂ گال بدێ کۉ بیرۉ دەرس پەش دۂ. خدا شاهەد هە کۉ مە دەل دۂ می پات ئشتۉن جۉن دۂ میدێ ۉ بمیکرات کردکەر ۉ کردبەر نۉم دۂ بی غەلەط ۉ بی یۉن کۉ مە زبۉن بگیرهۂ، نێست بوهن ئادمۉن روئنجهی. وەلی خدا خا نصیب نەکرهۂ کۉ ئەنی مە ئال وناکەرت بهۆ کۉ مە زبۉن ئی بگێرت ۉ مە کەلۂ گیژ وابهۆ ۉ چنۉن بەند ئی وۆ ئی بدێ  کۉ خەل کار ندارت بۆرمۂ دۂ سەر بەدێ هی کۉ باز ئشتۉن دۂ یادارت ۉ کەلۂ ژیروۉند ۉ بێشتی هی. مە می شنوند کۉ موسیۆ هامێل ئی می ها: “کۆتۂ، ئسۂ وینندهێ کەلۂ هواگەری یی نەتیجۂ چیچ هە؟ ئادم هەر رۉ واندهۂ ئێی بابا، خەلی وەخت بوۉنی هە ۉ سبای یاد گیندهی. کۂ گودەر سەرساب بۉندهۂ کۉ دیر بویهە. جۉنی، هەم بەدبەختی یۉن هە کۉ هەر رۉ دەرس دۂ دنبال وۉنهۉن. ئسۂ ئنۉن حەق ندانهن بواژهن خا چۂ جور فرانسەوی هین کۉ بنەکنهین فرانسۂ بەمیسهین ۉ بەخۉنهین. پور جۉن، تەخصیر تە هێین نۂ. تەخصیر خا مۆی پشێرۉن ئی هە کۉ خا دەرس ۉ مەخش یی فکر نەبۆهن ۉ دۆزار یی خاطەر، مەردسۂ یی بەدەلی، خا دۂ زمین سەر ۉ کار یی رەج رایی کەرت هە. مەگەری ئە ئشترێ تەخصیرکار نی هی کۉ عەوەضی کۉ خا دۂ دەرس ۉ مەخش یی سەر وادارهی، کەرتۆو یی وۆ هادێتن مۉن خا سەر دۂ گەرم میکەرت ۉ ئشترێ ماهی یی رەج میشوهی.”

کەم کەم موسیۆ هامێل ئی حەرف حەرف یی سەرئاوەرت ۉ بوات: “بەزۉنهین کۉ هەم زبۉن دونیا یی شیرین تەرین زبۉن هە، جاونۉن مۉن روۉن تەر ۉ رساتەر ئی هە. هەم جا پیندۂ نێ دۂ واقۉ دارهۉن ۉ هچ گودەر ویر وناکرهۉن کۉ  وەخت ئی  کۂ ملەت غەریبۉن ئەسیر ۉ بەندۂ ببهۆ تا ئشتۉن زبۉن دۂ داندهۂ نێ زیندۉن یی وۆرۂ نێ دەست دەرهە.

موسیۆ هامێل یی حەرف ئنجومۉن برسهێ  دەستورکتاب  دۂ واکەرت ۉ بناکەرت دەرس هادێتن. ناقەلکی دەرس مە رێ ئەدەر رشۉن ۉ راحەت گەردهێ کۉ ئافا گەردی هی. نێ هەر چێ میوات مە راحەت بەرمی بەرت ۉ مە دۂ حالی می وهۆ. درەست هە کۉ مە خارۂ گۉش می کەرت وەلی نێ هێین هچ گودەر دەرس دۂ یۉن وێری خارۂ ۉ رشۉن خەرفەهم نەکەرت بهۆ. پیندەر، بیچارۂ پیرۂ خیال دارهۂ پیش ئەز بشۆتن، ئشتۉن جا عێلم ۉ سواد دۂ هەم کەلۂ یی دلۂ خۆلی کرهۂ.

بەعد ئەز دەرس مەخش یی نۆوبەت ببهۆ ۉ موسیۆهامێل ئی یالۂ رەنگی فرەق یی سەر یۉن سەرمەخش دۂ کاتۉن رێ بمۆشت بهۆ.

فرانسۂ،  ئالزاس،  فرانسۂ،  ئالزاس

هەمیشۂ یی وێری سەرمەخش دۂ ئشتۉن هداری درۆویت. کاتۉن کاغۂ کەس پەرچەمۉن وێری کلاس دەنو ولولی سەرت. کاتا، جا دەل ۉ گۉش، مەخش بمۆشتن مەشغول ببهۂ ۉ قەلم یی صدا هەچ، هۆوچو یی صدا نمی مهێ. دو شۂ دەندۉنۂ ئتاق دەنومهۂ ۉ وزوز هاکەرت وەلی هشکین ونێتهۂ. خەلی ریزتەر کاتا هێین کۉ با زەحمەت دەبوهن وەل وەل خەط می هێت هێین کەلۂ ژۆر نگێرت. بۉن تۆکۂ کۉتەرۉن ئی کەکۉر کەکۉر دارت ۉ جینجی ۉن مۉن رازۉنیاز می کەرت ۉ مە ئشتۉن پرۉن فکر می کەرت کۉ ئنۉن دۂ هێین حۆکم کنهن کۉ ئالمۉنی حەرف دێینهن؟

هەر گودەر مە کەلۂ ژۆر می گێرت ۉ مە چەش موسیۆهامێل ئی می سەرت، مەدی پیندەر نێ خیال هە ئشتۉن واویر یی گەزینۂ دۂ یۉن مەردسۂ یی کۉ چۉندین سال نێ کێ زندگی بۆهە یی یادیگارۉن مۉن مەشت هاکرهۂ. نێ دەل پەش دەبهۆ ۉ نێ سەرکلافۂ ئەیی. مە ئشتۉن پرۉن می ها، بەندۂ خدا چێل سال هە یۉن کێ یی دەنو زندگی کندهۂ ۉ یۉن ئتاق دەنو دەرس دیندهۂ ۉ تەنها چیز ئی کۉ فەرخ هاکەرتهە یۉن هە کۉ میز ۉ نیمکەت، کاتۉن دەست ۉ پێ یی ژیر هۆسونی هە ۉ بەل ۉ بەرق وگێرت هە. مەردسۂ یی حصار دلۂ هێین یوزدار ئی قەد بیێت هە ۉ دیفار یی چەس بوتۂ، کۉ موسیۆهامێل ئی ئشتۉن دەست بکالت بهۆ، بۉن تۆکۂ برسی هە ۉ داردیفار یی سلی بوی هە. مالوم بهۆ یۉن کەسین کێ وو مۉن جوا واوێتن، کۉ نێ هەر وجەق ئۉنس ۉ ئۆلفەت یی حکایێت دۂ داندهۂ، پیر مرکێهین رێ خەلی سەخت هە. وەلی چارۂ نداندهۂ ۉ هەمی سبای پیندۂ دەل بوۆژهۂ ۉ کۂ ترا ئی دیگەر بەشهۉ. نێ پیرۂ دۉدۉ دەبهۂ نێ رێ بارگیری می کەرت ۉ نێ ساک ۉ چەمندۉن دۂ دمی وەست. مالوم بهۆ کۉ موسیۆهامێل یی حال دکۆل خارۂ نەبهۆ وەلی نێ ئشتۉن دۂ ومی وەست ۉ هەر جور بهۆ کلاس دۂ سەنگین ۉ باوقار ئاخەر برسۉنهێ.

مەخش تۉم ببهۆ بنا کەرت تاریخ دەرس هادێتن، ئەندرۆو ریز شاگەردۉن ئی صدا کەرکەرۂ وارۉند ۉ بناکەرت ئەلێفبێ بواتن. باهوسەر هێین ئتاق یی گۉشۂ ئشتۉن عێینەک دۂ پەشت گۉش ئی سفت کەرت بهۆ ۉ کەلۂ کتاب وۉند بهۆ ۉ کاتۉن مۉن هەمصدا گەردێ بهۆ ۉ چۉن می تەرسهێ ئالەشی بواژهۂ ۉ کاتۉن پرۉن رسوا بەبهۉ ۉ ناراحەتی یی پی هێین، نێ صدا نێ کەرۂ یی دلۂ می لەرزهێ. نێ دۂ وێمی تی هۉن، کۂ ترا هەم دۂ خویێ ۉ کۂ ترا ئی دیگەر هەم دۂ بۆرمۂ می گێرت. خدا شاهەد هە کۉ یۉن رۉژ ۉ یۉن ئاخەرمین دەرس دۂ تا دەرهی ویر وناکندهی.

نۆ گودەر کلیسا ئی پشین یی زەنگ دۂ بژێ ۉ نێ زەنگ نەچیچ بهۆ هەم رێ غەم دارت. ئالمۉنی سەربازۉن یی تەبل ۉ شێیپور یی صدا ۉ زۆوز کۉ مەخش ترا ومی گەردی هن، کلاس یی پەنجرۂ یی کفت بلند هابهۆ. موسیۆ هامێل، رەنگ واکەرتۂ بێشتهێ ۉ هەم نەظەر هچ گودەر نێ قەد یۉن مەچی بلند ۉ رسا نەبێ بهۆ. ئال واکەرت ۉ بوات: “عەجیز کاتا…… رەفێقۉن…..” وەلی نێ کەرۂ دۂ قۉم بگێرت ۉ نێ صدا بەر نمی مهێ، ئشتۉن دۂ سۆ تەختۂ ئی برسۉن هێ ۉ تکۂ گرەچ وگێرت ۉ یۉن دۂ قۆرس ۉ یالۂ بمۆشت:

“زندۂ  بۉ  فرانسۂ”

نۆ گودەرئی کەلۂ دۂ دیفار یی دیم کەل بدێ ۉ دەست مۉن ئشارۂ کەرت کۉ هەم دەرس تۉم ببی هە.

ÂXARMIN DARS

Xârě ma vir dar ha kw no rw, mardsě bšotn yi vaxt mwn tuku rad bve bho. Ani, bvât bho kw no rw krdkar w krdbar ěs٭ dě vâporsnd hě w ma houcu namiznât. Šeytwn ěi mihâ mardsě yi xeyr dě baxwr hi w sahrâ yi re dě piš ěgir hi. Hvâ adar xârě w xor tanmos bho kw hsâb ndârt. Morq w marjâwn, dovr w bar yi raz razwn dlě ajab sarsdâ ěi re vwnd bho w cwtrâš kârxwně ěi kft, âlmwni sarbâzwn yi pe yi sdâ mim he w mâlum bho dar hn maxš kn hn. Dal dlě ma bât divněgari ha kw âdm ywnniwn dě bvârz hě w baš hw ěštwn dě krdkar w krdbar nwm mwn giraftâr kr hě, mwntâš har jur bho dal dě svâr w šeytwn yi xar žir ěmi hi w mardsě yi re dě piš gert.

Dârolhkumě yi jlov, martwn jam hâve bu hn w eělân ěi kw difâr yi dim mose bho dě mixwnd. Du sâl bho kw har ce eělân nhwnje miže, jâ âlmwn dastgâ yi farmwnděwn hokm w amr w škast w vgertetn bho. Bixod ěštwn dě matal nakart w ěštwn prwn bvât: “Xdâ zwnd hě bâz cě bâzi ěi ha” w rad bvi hi. Vali ham malě yi âhngar kw ma dě mišnâs he w nhwnje ěštwn šâgard mwn ešte bho w eělân dě vemi the, tâ bdi dar hi dovnd hi bvât: “kotě bixod nadov he, dnbâl nasarnd he!” ma bât yeqn ne ma dě dast vwnd ha w nafas xs xs mardsě yi danu šu hi.

 Ma dal xoš bho kw maěmuln, dars yi ěvvolsari, kâtâ zovz re vwn hn w qalmjgâ yi vâkartdvast yi sdâ w dars rvwn kartetn re, kâtâ sdâ jinji rovn hn w clâs dě žinnwn grmâvě gârdn hn w sdâ sdâ yi narsnd hě w a ostu ěštwn dě danu vwnnd hi w pecin pecinu šwnd hi ěštwn jgâ nernd hi. Bi ywn kw mallm, kw ywn gudarâ ddâr âhni xatkaš mwn miz yi sar dě kwtnnd hě w ne havâr blnd ha kw “xafě bab hin, xafěqwn bgir hin” bar babr hě kw a bmi hi yâ nmi hi.

Vali klâs danu pindar kě jwndâr dnab hun. Sdâ hškin mwn bar nmim he. Yâvâšu darbaccě yi trâ veti hi. Ma di kâtâ jâ ěštwn jgâ nest hn w ham mallm – Musio Hâmel – ěi, âhni xatkaš dě bwnkaš ěndi ha w ddâr ywn trâ no trâ qadm žnnd hě. Joz ywn kw ostu bar dě vâkr hi w dodvâr, muš yi veri var hâde hi w ětâq danu šhu cârě nab ho.

Ma rang vâkart bho w dvâzne bho. Vali ajib bho kw tâ Musio Hâmel yi caš ma sart bvât: “dli bo, bašě ěštwn jgâ pane kw xal kâr ndârt bi ta dars dâ šru kr hwn.” Quš yi veri ěštwn dě nimkat brswne w ěštwn jgâ pnest hi. Tâ ma nafas jgâ sart w ma tan tuku jwn dsart, ma di mallm ěi ěštwn oršum yaqě w sardast dě kw faqat ěmthwn w jâyezě din hn gudar bar avnd hě dě dvot ha w xali sât hâkart ha. klâs heyn jur ěi digar nazar mim he w sangin w rasmi bho. No cizi kw všter ma dě âfâ gârdn he ywn bho kw klâs yi tayne yi nimkat kw hamišě xoli mimwn he yi sar, qadimi pwstxwně yi frrâš w âbâdi yi mas w qadim yi kadxdâ w Bâb Husar bâ ne šě šaqqě klâf, varvar ěi ham zwmzlittu nest bu hn. Ma nazar jâwnwn bwq bgert bho w qam dârt. Bâb Husar ěi kě mušbjwndě w bovlartě alefbâ ktâb kw nazwnd hi kâvart bho dě ěštwn zwně yi sar vâkart bho w kcâ vâšo eynak dě caš ěnde bho w ne câr caš ktâb ěi bho.

No gudar, ham mallm xali sangin w bâ vqâr taxtuk yi sar šho narm dim kâtwn kart w bvât: “ma ajiz kâtâ, ârw âxarmin rwž ěi ha kw a xâ prwn dar hi w xâ dě dars dind hi. Berln trâ hokm bmi ha kw acin âlzâris yi maktab w mardsě frânsě dars nade hwn. Hami sbây, âlmwn zbwn mallm ind hě. Frânsě zbwn yi  âxarmin dars dě ham ârw dân hwn. Pas gwš hâkr hin w xâriu dalgwš bin.”

Ywn harf dě ma bšnund kě jur ma hâl bgard he kw bvâžě bnašind hě. Ma fkr bš ho no eělân ěi kw difâr mosne bho w ywn xwněxrâbwn ěi cě hokm ěi hâkart bho ma dě dastgir bb ho. Ěštwn prwn ma bât, ywn cě cam bknd hě ma âxarmin dars bhw, ma kw ani bmoštetn dě yâd ngert ha, ma xyâl mikart kw agar hami râstni kâr ywn veri piš šhw, ma bicârě yi hsâb krâmolkâtebin mwn ha namiznât ma kâr cě bwnd hě.

No gudar kw lovbâr yi yax yi sar liz mixârt w harzěgari dârt w hvâ yi morqwn raj midovi hi ma nazar ěm he. Xali qossě bxârt kw mardsě w dars mwn vâsart hi. Ma ktâb kw hamišě ma kwl yi bâr w ma re dardsar bho, ěsě nâqalki ma re ajizě rafeqwn hokm dě bangert w dkkol ma dal vnarmim he ěnwn mwn jvâ vâb hu. Tâžě, dastur w mqaddas târix yi ktâb kw ma ěnwn mwn bad dârt heyn ma re qeymat vgert.

Jâ mwn všter ma dal ham bicârě mallm re misuz he w ne rfâqat yi fkr w xyâl ěi kě jur ma hâl dě bgârdn he kw lppâsě w kwtak ěi kw ne ma dě bže bho dě vir vâkart w ne bžetn w syâsat jâ ma nazar ayi vâb ho.

Bfahmi hi kw ywn bicârě pir mrkeyin, ywn âxarmin dars yi xâtar ha kw ěštwn vettarin lâvlw dě dvot ha. xâriu ma re farx bv ho kw ywn ěspi ěspi riš jâ xdâhâfazi re bmi hn w klâs yi tayne nest hn w jâ qossě dân hn kw ce xâriu mardsě našu hn w frânsě dě yâd ngert ha. yekkě kâr ěi digar, ârw jâ ěnju jam âvu hn tâ Musio Hâmel yi cel sâl xdmat w dalsuzi dě qadrdwn bhwn. Ywn veri ěštwn dast bšob hě vatn re vazifě jgâ âvart bhw.

Ywn hir w vir dlě, mallm ěi ma dě gâl bde kw birw dars paš dě. Xdâ šâhad ha kw ma dal dě mipât ěštwn jwn dě mide w bmikrât krdkar w krdbar nwm dě bi qalat w bi ywn kw ma zbwn bgir hě, nest bu hn âdmwn ru ěnj hi. Vali xdâ xâ nsib nakr hě kw ani ma âl vnâkart bho kw ma zbwn ěi bgert w ma kallě giž vâb ho w cnwn band ěi vo ěi bde kw xal kâr ndârt bormě dě sar bade hi kw bâz ěštwn dě yâdârt w kallě žir vwnd w bešti hi. Ma mišnwnd kw Musio Hâmel ěi mihâ: “kotě, ěsě vinnd he kallěhvâgari yi natijě cic ha? âdm har rw vândě ey bâbâ, xali vaxt  bvwni ha w sbây yâd gind hi. Kě gudar sarsâb bwnd hě kw dir bvi ha. jwni, ham badbaxti ywn ha kw har rw dars dě dnbâl vwn hwn. Ěsě ěnwn haq ndân hn bvâž hn xâ cě jur frânsavi hin kw bnakn hin frânsě bamis hin w baxwn hin. Pur jwn, taxsir ta heyn ně, taxsir xâ moy pšerwn ěi ha kw xâ dars w maxš yi fkr nbo hn w dozâr yi xâtar, mardsě yi badali, xâ dě zmin sar w kâr yi raj râyi kart ha. magari a ěštre taxsirkâr ni hi kw avazi kw xâ dě dars w maxš yi sar vâdâr hi, kartov yi vo hâdetn mwn xâ sar dě garm mikart w ěštre mâhi yi raj mišu hi.”

Kam kam Musio Hâmel ěi harf harf yi sar âvart w bvât: “bazwn hin kw ham zbwn dunyâ yi širintarin zbwn ha, jâwnwn mwn rvwntar w rsâtar ěi ha. ham jâ pindě ne dě vâqw dar hwn w hc gudar vir vnâkr hwn kw vaxt ěi kě mllat qaribwn asir w bandě bb ho, tâ ěštwn zbwn dě dând hě ne zindwn yi vorě ne dast dar ha.”

Musio Hâmel ěi harf ěnju mwn brs he dastur ktâb dě vâkart w bnâkart dars hâdetn. Nâqalki dars ma re adar ršwn w râhat gard he kw âfâ gardi hi. Ne har ce mivât ma râhat bar mibart w ma dě hâli miv ho. Drast ha kw ma xârě gwš mikart vali ne heyn hc gudar dars dě ywn veri xârě w ršwn xarfahm nakart bho. Pindar, bicârě pirě xyâl dâr hě piš az bšotn, ěštwn jâ elm w svâd dě ham kallě yi dlě xoli kr hě.

Baěd az dars maxš yi novbat bb ho w Musio Hâmel ěi yâlě rangi fraq yi sar ywn sarmaxš dě kâtwn re bmošt bho.

Frânsě.  Âlzâs.  Frânsě.  Âlzâs.

Hamišě yi veri sarmaxš dě ěštwn hdâri drovit. Kâtwn kâqě kas parcamwn veri klâs danu vlvli sart. Kâtâ, jâ dal w gwš, maxš bmoštn mašqul bb hě w qalm yi sdâ hac, hovcu yi sdâ nmim he. Du šě dandwně ětâq danu mhě w vzvz hâkart vali hškin vnet hě. Xali riztar kâtâ heyn kw bâ zahmat dabu hn valval xat mihet heyn kallě žor ngert. Bwn tokě kwtarwn kakwr kakwr dârt w jinjiwn mwn râz w nyâz mikart w ma ěštwn prwn fkr mikart  kw ěnwn dě heyn hokm kn hn kw âlmwni harf deyn hn?

Har gudar ma kallě žor migert w ma caš Musio Hâmel ěi misart, ma di ne xyâl ha ěštwn vâvir yi gazině dě ywn mardsě ěi kw cwndin sâl ne kezndgi bo ha yi yâdigârwn mwn mašt hâkr hě. ne dal paš dab ho w ne sar klâfě ayi. Ma ěštwn prwn mihâ, bandě xdâ cel sâl ha ywn ke yi danu zndgi knd hě ywn ětâq yi danu dars dind hě w tanhâ cizi kw farx hâkart ha ywn ha kw miz w nimkat, kâtwn dast w pe yi žir hosuni ha w ball w barq vgert ha. mardsě yi hsâr dlě heyn yuz dâr ěi qad byet ha w difâr yi cas buttě, kw Musio Hâmel ěi ěštwn dast bkâlt bho, bwn tokě brsi ha w dârdifâr yi sli bvi ha. mâlum bho ywn kasin kevu mwn jvâ vâvetn, kw ne har vjaq ons w olfat yi hkâyet dě dând hě, pir mrkeyin re xali saxt ha.vali cârě ndând hě w hami sbây pindě dal bvož hě w kě trâ ěi digar baš hw. Ne pirě dwdw dab hě ne re bârgiri mikart w ne sâk w camndwn dě dmivast. Mâlum bho kw Musio Hâmel yi hâl dkkol xârě nab ho vali ne ěštwn dě vmivast w har jur bho klâs dě sangin w bâ vqâr âxar brswn he.

Maxš twm bv ho bnâ kart târix dars hâdetn, androv riz šâgardwn ěi sdâ karkarě vârwnd w bnâ kart alefbe bvâtn. Bâhusar heyn ětâq yi gwšě ěštwn eynak dě paš gwš ěi sft kart bho w kallě ktâb vwnd bho w kâtwn mwn hamsdâ garde bho w cwn mitarse âlaši bvâž hě kâtwn prwn rsvâ bab hw w nârâhati yi pi heyn, ne sdâ ne karě yi dlě milarz he. Ne dě vemiti hwn, kě trâ ham dě xuye w kě trâ ěi digar ham dě bormě migert. Xdâ šâhad ha kw ywn rwž w ywn âxarmin dars dě tâ dar hi vir vnâknd hi.

No gudar klisâ ěi pšin yi zang dě bže w ne zang nacic bho ham re qam dârt. Âlmwni sarbâzwn yi tabl w šeypur yi sdâ w zovz kw maxš trâ vmigardi hn, klâs yi panjrě yi kft blnd hâv ho. Musio Hâmel, rang vâkartě bešt he w ham nazar hc gudar ne qad ywn maci blnd w rsâ nabeb ho. Âl vâkart w bvât: “ajiz kâtâ……rafeqwn……………” vali ne karě dě qwm bgert w ne sdâ bar nmim he, ěštwn dě so taxtě ěi brswn he w tkě grac vgert w ywn dě qors w yâlě bmošt:

“Zndě  bw  Frânsě.”

No gudar ěi kallě dě difâr yi dim kal bde w dast mwn ěšârě kart kw ham dars twm bbi ha.

٭ اسم فاعل و اسم مفعول

---